Læknablaðið - 15.03.2005, Qupperneq 10

RITSTJÓRIUARBREIMAR
Læknar og lyfjafyrirtæki
Sigurður
Guðmundsson
Höfundur er landlæknir.
í samskiptum lækna og lyfjafyrirtækja endurspegl-
ast tengsl og jafnframt átök milli fjölmennrar og
öflugrar fagstéttar og fulltrúa eins af stærstu við-
skiptaöflum veraldar. Þarna má líka greina helstu
styrkleika og veikleika læknastéttarinnar, háleit
markmið hennar til að láta gott af sér leiða, van-
hæfni hennar til að ná öllum þeim markmiðum og
sú ófrávíkjanlega staðreynd að læknar eru menn.
Að undanförnu hafa þessi samskipti mjög verið
til umræðu hér í ljósi þeirra upplýsinga að tæplega
500 læknar (mjög varlega áætlað) fari úr Iandi á
vegum lyfjafyrirtækja á ári hverju. Þetta samsvarar
því að helmingur starfandi lækna á íslandi fari í
slíkar ferðir árlega. Þetta er að sjálfsögðu ekki sér-
íslenskt fyrirbæri heldur alþjóðlegt (1).
Af hverju er þetta ekki allt í lagi? Eru utan-
landsferðir í boði lyfjafyrirtækja ekki ætíð ferðir
á þing barmafull af nýjungum og fróðleik, þar
sem kynntar eru niðurstöður bestu rannsókna á
lyfjameðferð sjúkdóma á hlutlausan og óvilhallan
hátt? Samkvæmt upplýsingum frá lyfjahópi Félags
íslenskra stórkaupmanna (2) hafa um 50% þessara
ferða verið á almenn læknaþing, um 10% ferð-
anna vegna rannsókna og fyrirlestra sem íslenskir
læknar halda erlendis og 40% eru ferðir á fundi og
þing sem haldnir eru af lyfjafyrirtækjunum sjálfum.
Enginn vafi er á að gagn íslenskra lækna af því
að sækja stór alþjóðleg þing er verulegt og hluti
af endurmenntun okkar. Mikil nauðsyn er líka á
því að rannsóknarsamstarf sé eflt og menn kynni
rannsóknir sínar á erlendum vettvangi. í þessu
efni hefur hlutur lyfjafyrirtækja verið jákvæður
og tengist sjaldan einhverri sérstakri markaðs-
starfsemi af þeirra hálfu að öðru leyti um efnið.
Meginþungi umræðu um þingfarir felst hins vegar
í umfjöllun um samkomur þar sem mikill hluti
erinda snýr að einu lyfi og afburðastöðu þess gagn-
vart lyfjum keppinautanna.
Samskipti lækna og lyfjafyrirtækja eru ekki
bundin við þetta eitt. Gríðarlegir fjármunir eru
í markaðssókn á þeirra vegum, til dæmis mun
Novartis hafa sett 36% af aflafé sínu í markaðs-
kynningu eingöngu árið 2001 (1). Lyfjaiðnaðurinn
mun setja frá 12-15 milljörðum dala í markaðsmál
á ári hverju í Bandaríkjunum sem samsvarar um
8-15 þúsund dölum á hvern starfandi lækni þar í
Iandi. Þetta samsvarar um 500 þúsund til 1 milljón
íslenskra króna á lækni á ári. Með þessu er ekki
haldið fram að slíkar upphæðir séu reiddar fram
af fyrirtækjum hér á landi en þær eru vafalítið ekki
lágar þó þær hafi aldrei komið fram. Ennfremur
er mikill mannafli á ferð á vegum lyfjafyrirtækja í
markaðskynningu, upplýsingar frá Bandaríkjunum
benda til að einn lyfjakynnir sé starfandi fyrir
hverja 4,7 lækna á stofu þar í landi.
Samskipti lækna og lyfjafyrirtækja geta verið
margvísleg og nýlega skráði Moynihan (3) þessi
samskipti, sem voru allt frá tiltölulega saklausum
smágjöfum á borð við penna og gula límmiða með
lyfjanafni yfir í samskipti sem eru allsendis óviðun-
andi siðferðilega. Þar má nefna ritun greina í nafni
læknanna (ghostwriting), há laun fyrir fyrirlestra
og ráðgjöf til leiðtoga í læknastétt lækna fyrir að
tíunda ágæti lyfjafyrirtækis, lúxusferðir á fjarlæga
ferðamannastaði og uppihald með glæsiveislum.
Ekki liggja fyrir upplýsingar um hvernig slíku hef-
ur verið háttað hér á landi.
Af hverju eru samskipti af þessu tagi ekki í lagi?
Augljóst er að þau bjóða upp á verulega hagsmuna-
árekstra, svo mikla að þau þola illa dagsins ljós,
og það sem kannski skiptir mestu máli, sjúklingar
okkar gætu ekki sætt sig við þá. Eitt af því síðasta
sem við læknar almennt viljum tengja okkur við er
athæfi sent gæti kastað rýrð á samskipti við sjúk-
linga okkar, miklu máli skiptir að það traust hald-
ist. Telji sjúklingurinn að þekking og álit læknis á
lyfi sem hann ávísar sé til komið vegna óeðlilegra
samskipta við framleiðandann er líklegt að trún-
aðartraustið bili.
Hvað finnst læknum sjálfum um þetta? Engar
rannsóknir eru til um það hér á landi, en tilfinning
margra er sú að þeim læknum hérlendis fari fjölg-
andi sem finnist samskiptin vera komin út fyrir allt
velsæmi. í könnun sem gerð var (4) á nokkrum
fjölda lækna við læknaskóla í Bandaríkjunum
kom hins vegar í ljós að flestum fannst samskipti
lækna og lyfjafyrirtækja vera í samræmi við sið-
ferðiskennd þeirra. Dæmi um gjafir og risnu voru
pennar, 30-40 þúsund króna bækur, ókeypis hádeg-
is- og kvöldverðir og ferðir á næsta bar með lyfja-
kynni að lokinni vinnu á föstudagseftirmiðdögum.
í yfirgripsmikilli samantekt (5) á áhrifum þessara
samskipta voru dregnar saman niðurstöður úr 16
rannsóknum. Um var að ræða ýmis konar sam-
skipti, fundi, gjafir, ókeypis lyfjasýnishorn, ókeypis
málsverði, ferðalög og gistingu á ráðstefnum, fyrir-
lestrahald í boði lyfjafyrirtækja. Þessi samskipti
höfðu mjög mælanleg áhrif á lyfjanotkun lækna.
234 Læknablaðið 2005/91