Læknablaðið - 15.03.2005, Blaðsíða 11

RITSTJÚRNARGREINAR
Læknar sem nutu svona gestrisni voru líklegri til
þess að nota lyf fyrirtækjanna, ólíklegri til að ávísa
samheitalyfi og líklegri til þess að óska eftir því að
lyf fyrirtækisins færu á lyfjalista sjúkrahúss síns.
Þessi lyfjanotkun var oft metin þannig að hún væri
kostnaðarsöm og ekki alltaf skynsamleg á þann
veg að nýja lyfið hefði neitt fram að færa umfram
eldri lyf. Ahugavert var að í nokkrum rannsókn-
anna kom í ljós að því fleiri gjafir sem læknirinn
fékk þeim mun líklegri var hann til þess að telja
að gjafirnar hefðu ekki áhrif á ávísanavenjur sínar.
Engar skráðar upplýsingar eru til um þessi áhrif
hérlendis, en ólíklegt er að greindarvísitala og sið-
ferðisstyrkur okkar íslenskra lækna sé frábrugðinn
því sem gerist og gengur meðal kollega okkar í
nálægum löndum. Þetta sýnir ef til vill betur en
margt annað að Milton Friedman hafði rétt fyrir
sér, „there is no such thing as a free lunch
Hér skal tekið undir með formanni Læknafé-
lagsins í nýlegum pistli í Læknablaðinu að mál er
að linni (6). Margt j ák vætt hefur verið gert í þessum
efnum hérlendis, samningur er milli Læknafélags
Islands og lyfjafyrirtækja um samskiptin (7), Land-
spítalinn hefur sett reglur um þetta efni (8). Að
þessum atriðum er einnig vikið í sáttmála lækna
sem er afrakstur verkefnisins Fagmennska í lækn-
isfræði (The Medical Professionalism Project) og
var unnið af samtökum lyflækna í Bandaríkjunum
og Evrópu (9). Jafnframt gaf GlaxoSmithKline
ehf. út reglur um starfsvenjur (10) þar sem skýrar
reglur eru settar fram um samskipti lyfjakynna og
lækna. I vöxt fer að yfirmenn stofnana áskilji sér
rétt til að stjórna samskiptunum og hafa meðal
annars um það að segja hverjir fari í ferðir á vegum
lyfjafyrirtækja og á hvaða forsendum. Allt er þetta
mjög af hinu góða og sýnir þroska þeirra sem að
þessum málum standa. Eigi að síður eru engin
viðurlög við brotum á ofangreindum samningum
og reglum og helst vildum við vera laus við slíkt.
Mestu máli skiptir hér hvað læknum sjálfum finnst,
þeir einir geta í reynd komið þessum samskiptum
á þann veg að þoli dagsljós. Þau þurfa að vera trú-
verðug og traustvekjandi, að öðrum kosti munu
þau rýra samskipti lækna og sjúklinga og þá er
vissulega verr af stað farið en heima setið. Sú litla
menntun sem fæst af þessum samskiptum fer þá
fljótlega fyrir bí.
Ennfremur væri áhugavert að fá fram hvað
læknanemum hér á landi finnst um þessi mál.
Bandarísku læknanemasamtökin hafa hrundið af
stokkunum átaki sem þeir nefna „PharmFree" þar
sem þess er krafist að gjöfum, ókeypis málsverð-
um, menntun greiddri af lyfjafyrirtækjum og fyrir-
lestrum verði hætt. Ef til vill mun hin nýja kynslóð
skipta hér sköpum, en einhvern veginn læðist að
manni sá grunur að góður ásetningur þeirra dugi
ekki til þó bragð sé að þá barnið finnur. Vegurinn
til heljar er nefnilega varðaður góðum áformum.
Læknar einir geta á þessu tekið. Við eigum ekki
að taka við gjöfum, þiggja risnu, þjónustu eða
annað frá lyfjaiðnaðinum ef það gæti orðið til þess
að draga úr fagmennsku okkar eða svo gæti virst
sem úr fagmennsku okkar sé dregið. Við þurfum
að spyrja okkur nokkurra spurninga þegar við
stöndum frammi fyrir þessu: 1) Hvað myndi sjúk-
lingum mínum finnast um þessi samskipti, hvað
finnst almenningi? Hvernig myndi mér líða ef þessi
tengsl kæmu fram í fjölmiðlum? 2) Hver er tilgang-
ur lyfjafyrirtækisins með þessu boði? 3) Hvað ætli
kollegum mínum þyki um þetta? Hvað myndi ég
sjálf/sjálfur halda ef minn eiginn læknir þæði þetta
boð? Þessi sjónarmið hafa komið fram í afstöðu
American College of Physicians til þessara mála
(11). Þau má einnig finna í leiðbeiningum um góða
starfsháttu lækna sem Landlæknisembættið er í
þann mund að láta frá sér fara (12).
Þessum samskiptum væri til mikils framdráttar
ef lyfjafyrirtækin tækju sjálf þá ákvörðun að setja
þá fjármuni (eða eitthvað af þeim) sem í þessa
risnu fara í sameiginlegan sjóð sem unnt væri að
nota til þess að styrkja lækna til símenntunar,
endurmenntunar, ferðalaga á læknaþing og svo
framvegis. Gjafir ættu aldrei að vera nema hóf-
legar og smávægilegar og tengjast starfi lækna á
einhvern hátt. í nálægum löndum hefur stundum
verið miðað við að gjafir ættu ekki að nema hærra
verðgildi en um það bil þúsund krónum. Greiðlega
þarf að ganga að afla upplýsinga um samskiptin,
þau mega ekki vera leyndarmál, leyndarmál eru
oftast tortryggileg. Boltinn í þessum leik er því á
vallarhelmingi okkar lækna. Við getum með skýr-
ari siðferðilegri sýn tekið á þessu máli. Að öðrum
kosti er líklegt að löggjafinn sjái um það.
Heimildir
1. Blumenthal D. Doctors and Drug Companies. N Engl J Med
2004; 351:1885-90.
2. Morgunblaðið 2005; 10. febrúar: 11.
3. Moynihan R. Who pays for the pizza? Redefining the relation-
ships between doctors and drug companies. 1: entanglement.
BMJ2003; 326:1189-92.
4. Brett AS, Burr W, Moloo J. Are gifts from pharmaceutical
companies ethically problematic? A survey of physicians. Arch
Intern Med 2003; 163:2213-8.
5. Wazana A. Physicians and the Pharmaceutical Industry. Is a
Gift ever Just a Gift? JAMA 2000; 283:373-80.
6. Sveinsson S. Mál er að linni. Læknablaðið 2004; 90: 293.
7. Samskipti lækna og lyfjafyrirtækja. Samningur milli Lækna-
félags Islands og Samtaka verslunarinnar. Læknablaðið 2000;
86: 794.
8. Reglur um kynningar á tækjum, lyfjum, rekstrarvörum og þjón-
ustu á LSH og samskipti kynna og starfsmanna spítalans.
www.landspitali.is
9. Sáttmáli lækna. Læknablaðið 2004:90:162-5.
10. GlaxoSmithKline ehf. Reglur um starfsvenjur, janúar 2005.
11. Coyle SL. Physcian-Industry Relations. Part 1: Individual
Physicians. Ann Intern Med 2002; 136: 396-402.
12. Góðir starfshættir lækna. Landlæknisembættið, mars 2005.
www.landlaeknir.is
Læknablaðið 2005/91 235