Læknablaðið - 15.05.2008, Síða 82

HUGLEIÐING HOFUNDAR
Vigdís
Grímsdóttir
Vigdís Grímsdóttir fæddist
í Reykjavík 1953. Hún lauk
kennaraprófi 1973 og
BA-prófi í íslensku frá HÍ
1978. Vigdís starfaði sem
grunnskóla- og
framhaldsskólakennari í
Reykjavík og Hafnarfiröi til
1990 en hefur síðan nær
eingöngu fengist við ritstörf.
Hún hefur
skrifað Ijóðabækur,
skáldsögur og barnabækur
og hefur hlotið margvíslegar
viðurkenningar
fyrir ritstörf sín, árið
1994 Hin íslensku
bókmenntaverðlaun fyrir
Grandaveg 7. Leikgerðir
við tvær skáldsagna hennar
hafa verið settar upp á
íslandi og
í Svíþjóð, og kvikmynd
gerð eftir fyrstu skáldsögu
hennar, Kaldaljósi.
Sagan um Bíbí
Ólafsdóttur (2007) er
nýjasta bók Vigdísar og
hefur fagnað miklum
vinsældum.
Um fegurðina, máttleysi
orðanna og fáláta tóna nefsins
Fegurðin er ólýsanleg; maður veit að hún er
þama, finnur fyrir henni, verður hennar var, þyk-
ist jafnvel sjá hana stundum, en orðin ná aldrei að
lýsa henni til fulls. Þau ná ekki utan um veruleika
hennar vegna þess að hún er einhvernveginn
handan við hinn þrönga merkingarheim orða
og tungumáls. Ég er í raun að segja að það sem
mig langar til að skrifa um geti ég hvorki sagt né
skrifað; en ég er iðin við kolann og ætla að reyna
þótt mig gruni að það muni annaðhvort skila sér
næstum því eða alls ekki. Ég er nefnilega bæði tak-
mörkuð af tungumálinu og kerfisbundnum heimi
hins heilbrigða manns sem hvorttveggja heftir mig
og setur mér skorður.
Fyrir langa löngu skrifaði ég bók sem byggði
á lífi geðklofa konu; sagan lýsir heimi hennar og
þeim óhugnaði og þeirri fegurð sem þar ríkti og
stöðugt og eilíflega börðust um í sál hennar. Ég
skildi þennan heim, ég fann honum stað í hjarta
mínu og í tónlistinni sem konan dáði og taldi að
væri einasta aflið sem gæti bæði fangað fegurð og
ljótleika. Það var því vegna algleymis tónlistarinn-
ar andspænis máttleysi orðanna sem hún hætti
endanlega að tala bæði við mig og aðra enda allt
sem hiin sagði dæmt til að farast. Það trúði henni
aldrei nokkur maður og þess vegna var líf hennar
hrynjandi borg og röddin gjallandi bjalla. Hiin
þagnaði sem sé gjörsamlega en lifði sem aldrei fyrr
ríkulegu innra lífi með og í tónlist sem færði henni
bæði takmarkaleysi og frelsi samkvæmt hennar
eigin geðklofna skilningi.
Sá lærdómsríki heimur sem konan opnaði mér
var bæði barnslegur og fallegur en ekki síður ljótur
og illur; en orðin sem ég vel til að lýsa honum
- bamslegur, fallegur, ljótur, illur - ná alls ekki að
draga upp rétta mynd af dínamísku eðli hans.
I áðumefndri bók talar konan við bamabarn
sitt um tónlistina sem hún elskar. Allt er auðvitað
fært í blessaðan stílinn. í raunveruleikanum, aftur
á móti, áttum við tvær þetta samtal sem birtist hér
sannleikanum samkvæmt og er á mörkum hins
heilbrigða.
-Það er tónlistin sem er lífið, sagði hún.
-Það getur ekki verið, sagði ég.
-Jú, hún er það víst; hún er í litlu tánni á nýfæddu
barni, í laufinu á haustin, í malbikinu á götunni, í
rúsínunni í pakkanum, kartöflunum í pottinum,
í slitnum streng fiðlunnar, yfirgefinni flautunni,
brotnum bassanum, kulnuðum eldinum, skýjum
himinsins og lágværu dilli konu sem karlmaður
riðlast á; tónlistin er alls staðar og þú skalt finna
hana þótt þú getir aldrei lýst henni.
-Og hvernig á ég að finna hana?
-Byrjaðu á líkamanum, hver líkamspartur hefur
sitt eigið tónsvið, sagði hún.
-Og nefið líka? spurði ég.
-Það eru fálátir tónar í nefinu en þeir eru
öruggir og ákveðnir.
-En hvað um hnén?
-Tónar hnjánna eru holir og tómir og sýna
annaðhvort leiða eða ljúfar kenndir.
-Hvað um rófubeinið?
-Tónar þess eru ísmeygilegir og lúmskir.
-Hvað um hökutónana?
-Þeir eru auðmjúkir og undirgefnir.
-Hvernig veistu þetta? hlaut ég að spyrja.
-Ég heyri þetta þegar ég leyfi tónlistinni að
tala til mín og læt orðin ekki eyðileggja fyrir mér
einsog þú ert alltaf að gera. Orðin eyðileggja fyrir
öllum; þau hefta nautnina.
-Ég þarf að læra þetta, sagði ég.
-Veldu þér tóna og ég skal kenna þér að hlusta.
Það er skemmst frá því að segja að ég valdi
mér neftónana; ég fór í bað, samkvæmt harðri
skipun, færði mig á kaf og hreinsaði nefið því það
var auðvitað nauðsynleg forsenda þess að finna
hina leyndu tóna. Og þegar ég hafði gert þetta
hvað eftir annað, þangað til að ég var næstum
drukknuð, heyrði ég hina fálátu og öruggu tóna
nefsins hljóma.
-Þetta var ansi skemmtilegt, sagði ég.
-Þetta var fegurðin sjálf, sagði hún og setti
Svanavatnið á fóninn og svo sönglaði hún með
þessari yndislegu tónlist sem engin orð ná að
lýsa en hver og einn finnur sem gefur sig henni á
vald; hann finnur heim án takmarka, heim frelsis,
fegurðar, fullnægju og unaðar. Og enda þótt orðin
um allt þetta nái aldrei að lýsa því þá gerir tónlistin
það; þetta mikla alheimsafl sem allir menn skynja
hvort sem þeir teljast klofnir eða heilir.
Fegurðin er ólýsanleg og í hvert skipti sem ég
reyni að koma henni í orð opnast mér nýjar víddir
og hugmyndir. En bíðum við, þessi orð - nýjar
víddir og hugmyndir - lýsa alls ekki því sem ég
finn, skil, skynja og langar til að segja vegna þess
að ég á einfaldlega ekki til orðin yfir fegurðina
frekar en annað það sem knýr áfram þetta
dæmalausa líf. Samt sem áður er ég sífellt talandi
og skrifandi enda telst ég heilbrigð og gjörólík
konunni sem kenndi mér á fáláta tóna nefsins og
valdi að þegja af því að máttlaus orðin sviptu hana
frelsi og nautn.
Það er náttúrlega ekki alltaf alveg í lagi með
skilgreiningamar.
434 LÆKNAblaðið 2008/94