Læknablaðið - 15.01.2010, Blaðsíða 32

FRÆÐIGREINAR
RANNSÓKN
Tafla III. Slysstaður um borð ískipum. Hér eru ekki tekin með banasiys. Flest slys verða
á þilfari skipa.
Staðsetning Fjöldi slysa I fiskiskipum Fjöldi slysa í öðrum skipum Alls Hlutfall (%)
Pilfar 356 39 395 45,8
Vinnslurými 89 2 91 11,5
Lest 84 7 91 10,8
Vélarúm 25 7 32 3,2
Aðgerðarrými 23 1 24 3,0
Eldhús og búr 19 4 23 2,4
Gangur 16 9 25 2,1
íbúðir / Káetur 16 4 20 2,1
Þilfarshús 15 15 1,9
Stigar 11 4 15 1,4
Stjórnpallur 9 9 18 1,2
Utan skips 7 8 15 0,9
Geymslur 6 1 7 0,8
Kranar 2 2 0,3
Tankarými 1 2 3 0,1
Möstur 1 1 0,1
Ekki skráð 49 5,9
Samtals 680 97 826
16-20 m/s í 60 tilfellum (7,5%) og > 20 m/s í 11
tilfellum (1,4%). Meirihluti slysa (78%) varð í
lítilli eða engri úrkomu og um 60% slysa urðu í
dagsbirtu. Eins og sést á mynd 2 varð meirihluti
slysa í fremur lygnum sjó. í 86% tilfella var skráð
hvort um ytri orsakir hafi verið að ræða, en 75%
slasaðra töldu engar ytri orsakir hafa átt þátt í
slysinu og aðeins 19% tilgreindu sjólag sem ytri
orsök. í 92% tilfella var tíma- og dagsetning skráð.
Flest slys urðu að degi til milli kl. 10 og 18 og náði
slysatíðni hámarki milli kl. 14 og 16. Slysatíðni var
hæst í febrúar og mars en lægst í sumarmánuðum
og í desember.
Tegundir áverka
Eins og kemur fram í töflu IV verður meirihluti
áverka vegna höggs (53%), annaðhvort við
árekstur eða fall, en klemma eða kramning er
einnig algeng orsök. Alls voru skráðir 906 áverkar
eftir 817 slys. í 89 tilfellum voru áverkar á fleiri
en einu svæði. Níu þeirra sem komu voru ekki
með áverka sem hægt var að flokka á þennan hátt
(rafsuðublinda, eitranir, svimi, ofkæling). Áverkar
á útlimum voru 71% allra áverka, áverkar á höfuð
og háls 5%, brjóstholsáverkar 9%, hryggjaráverkar
7,6%, áverkar á andliti eða augum 6,8%,
kviðarholsáverkar 1% og mjaðmagrindaráverkar
0,2%. Áverkar á hendur neðan úlnliðs voru
algengastir eða í 34% tilfella. Áverkar á höndum
reyndust algengari um borð í fiskiskipum (37%)
en öðrum skipum (20%) en skipting áverka eftir
líkamssvæðum var svipuð að öðru leyti milli
fiskiskipa og annarra skipa. í samanburði við
heildarhópinn reyndist hópurinn sem þurfti
innlögn á Landspítala ekki frábrugðinn hvað
varðar áverkamynstur, tegund veiða, veðurlag,
sjólag eða aðra ytri þætti.
Umræða
Þegar niðurstöður þessarar rannsóknar eru bornar
saman við eldri rannsóknir sést að banaslysum
á sjó hefur fækkað mjög síðustu áratugi. Flest
banaslys verða þegar skip farast og þau voru 89 á
hverja 100.000 starfandi sjómenn árin 1966-19867
en reynast nú vera 54 á hverja 100.000 starfandi
sjómenn að meðaltali á ári. Tíðni banaslysa
lækkaði úr 15 í 2,4 á ári tímabilið 1980 til 2005.8
Umtalsverður árangur virðist því hafa náðst í
slysavörnum sjómanna undanfarna fjóra áratugi.
Ætla má að menntun skipstjórnarmanna og þjálfun
sjómanna í Slysavarnaskóla sjómanna hafi skilað
góðum árangri, en ýmsir aðrir þættir gætu skipt
hér máli, eins og bætt þyrlubjörgunarþjónusta,
framfarir í veðurfræði og veðurspám, framfarir
í siglingatækni og almennt betri skip. Hjá
Siglingastofnun hefur undanfarin ár verið unnið
markvisst að því að mæla stöðugleika skipa og
lagfæra ef eitthvað hefur fundist athugavert og
telja menn að það hafi skilað árangri.14
Tíðni banaslysa á sjó er þó enn há í
samanburði við vinnutengd banaslys í landi.
Starfstengd banaslys hjá 5220 sjómönnum eru 14
á sama tímabili og tilkynnt eru 12 dauðsföll vegna
vinnuslysa meðal allra starfsgreina í landi.15,16 I
samanburði við niðurstöður erlendra rannsókna
virðast starfstengd banaslys á sjó vera álíka tíð
hér á landi og þau eru í Ástralíu (56/100.000)6 og
Noregi (68/100.000).9
Tíðni annarra slysa en banaslysa er einnig há
eins og sést á því að tilkynningar til TR vegna slysa
á sjómönnum ná 7% af heildarfjölda starfandi
sjómanna árlega og um 45 sjómenn eru metnir
til örorku á ári eftir slys. Samkvæmt uppgjöri TR
á árunum 2001-2005 voru sjómenn 21% af öllum
þeim sem metnir voru með 10-49% örorku eftir
slys.17 Öll slys hjá sjómönnum á að tilkynna til
TR með sérstöku eyðublaði en tryggingarbótaleg
staða sjómanna er sú sama og annarra launþega.
Utgerðarfélög greiða sjómönnum áfram laun en
fá síðan endurgreitt frá TR ólíkt því sem á við
hjá öðrum starfsstéttum. Þrátt fyrir háa tíðni
slysa og fjölda innlagna á sjúkrahús virðist ekki
vera algengt að sjómenn slasist lífshættulega
samkvæmt áverkaskori og enginn þeirra sem
lögðust inn á Landspítala lést af völdum
áverkanna á rannsóknartímabilinu.
Svo virðist sem verkefni manna um borð
32 LÆKNAblaðið 2010/96