Læknablaðið - 15.01.2010, Blaðsíða 34

FRÆÐIGREINAR
RANNSÓKN
fimm ára starfsreynslu. Þar sem flest slysin verða
við töku á veiðarfærum má ætla að reyndari sjó-
menn séu frekar hafðir við þau störf en þeir sem
óreyndari eru. Ekki er hægt að útiloka að með tím-
anum verði menn kærulausir eða gleymi að gæta
að sér. Athygli þeirra reyndari, sem oftar hafa lent
í erfiðum aðstæðum, slaknar ef til vill þegar vel
viðrar og aðstæður eru góðar. Störf við meðferð
veiðarfæra valda flestum slysum og samrýmist
það niðurstöðum rannsókna frá Frakklandi3 og
Danmörku.19 Togveiðar virðast vera hættulegustu
fiskveiðarnar þar sem 51% slysa verða við slíkar
veiðar en einungis 4% slysa sem koma til með-
ferðar á Landspítala verða á nótaveiðum.
Skipting slysa eftir orsökum í þessari rannsókn
er nánast eins og í niðurstöðum rannsóknar á
orsökum 576 slysa á fiskimönnum sem komu til
meðferðar á slysadeild í Esbjerg í Danmörku 1990-
1997 2° Staðsetning áverka á líkamann er mjög
svipuð í þessari rannsókn og í franskri rannsókn
tímabilið 1996-20013 og norskri rannsókn tímabilið
1991-1996.21 Algengast er að áverkar séu á út-
limum og þar af eru áverkar á höndum algeng-
astir.
í þessari rannsókn var leitað eftir upplýsing-
um úr þremur mismunandi skrám sem fært er
í eftir mismunandi skilyrðum. Verður það að
teljast helsti veikleiki rannsóknarinnar. Nokkuð
öruggt er að öll banaslys eru tilkynnt til rannsókn-
arnefndar. Samkvæmt lögum ber skipstjóra, út-
gerðarmanni, Tilkynningarskyldu íslenskra skipa,
Landhelgisgæslu, lögregluyfirvöldum eða öðrum
sem fregna af banaslysi á sjó skylda til að tilkynna
og ganga úr skugga um án undandráttar að rann-
sóknarnefnd sjóslysa fái vitneskju um slysið.22 Slys
önnur en banaslys eru einnig tilkynningaskyld
til nefndarinnar en það sýnir sig að aðeins 24%
þeirra slysa sem tilkynnt voru til TR á tímabilinu
sem rannsóknin fjallar um voru jafnframt tilkynnt
rannsóknarnefnd sjóslysa.23 Brýnt er að bæta upp-
lýsingaflæði til nefndarinnar.
Tilkynningar um slys berast TR af öllu landinu
og má því ætla að sú skráning gefi besta mynd af
tíðni slysa hjá sjómönnum. Tilkynning til TR er
háð þeim skilyrðum að slysið sé bótaskylt og er
það góður hvati til að skráning fari fram. Óljóst
er hversu mörg minniháttar slys eru ekki tilkynnt
og rannsóknin nær því ekki til allra slysa á sjó, en
gera má ráð fyrir því að alvarleg slys séu ávallt
tilkynnt.
Á slysa- og bráðadeild Landspítala eru skráðar
allar komur vegna slysa, bæði minni- og meiri-
háttar áverkar. Ekki er vitað hversu margir sem
lenda í slysum á sjó leita til annarra sjúkrahúsa eða
heilbrigðisstofnana á íslandi, nema það sé tilkynnt
til TR eða rannsóknarnefndar. Þannig er norræna
slysaskráin ekki lýðgrunduð, en kosturinn við
þessa skrá er að hún er framsýn og í henni felast
miklar upplýsingar um aðstæður þegar slys verða.
Starfsfólk slysa- og bráðadeildar skráir staðlaðar
upplýsingar frá sjúklingnum við komu en gæði
skráningar verða alltaf háð svarhlutfalli, ná-
kvæmni skrásetjara og þeim sem veitir upplýs-
ingarnar.
í þessari rannsókn hafa þessar þrjár skrár verið
teknar saman til að fá heildræna mynd af slysa-
tíðni hjá sjómönnum en í því felst ákveðin óvissa.
Auðveldara væri að gera sér grein fyrir umfangi
vandamálsins ef til væri ein slysaskrá á íslandi
með vel skilgreindum inntökuskilyrðum, breyt-
um og góðu eftirliti með að tilkynningarskyldu
væri sinnt. Slysaskrá íslands gefur möguleika á
slíkri skráningu en þá þurfa sjúkrahús og heilsu-
gæslustöðvar að senda inn tilkynningu um sjóslys
úr Sögu, sjúkraskrárkerfi viðkomandi stofnunar.
Upplýsingar um sóknardaga, úthald skipa á sjó og
fjölda sjómanna um borð þyrfti að tengja við skrán-
inguna. Hafin er gerð samræmds gagnagrunns
um slys á sjó að tilstuðlan Siglingastofnunar
Islands í samvinnu við Rannsóknarnefnd sjó-
slysa. Þar sem flest slys hjá sjómönnum verða við
góðar ytri aðstæður og hjá mönnum með fremur
langa starfsreynslu er frekari rannsókna þörf á
virtnuaðferðum og öryggisráðstöfunum um borð.
Sérstaklega á þetta við um borð í fiskiskipum
þar sem starfið virðist vera mjög áhættusamt.
Nauðsynlegt er að reyna að bæta vinnuaðferðir og
fækka þannig slysum í þessari starfsstétt.
Ályktun
Eins og hjá öðrum þjóðum er tíðni vinnuslysa
hjá íslenskum sjómönnum há, bæði banaslysa og
annarra slysa. Slysin verða oftast við góðar ytri
aðstæður og má oftast rekja þau til vinnuaðferða.
Bæta þarf skráningu þessara slysa á landsvísu
með samræmingu skráningaraðferða og með því
að allar sjúkra- og heilbrigðisstofnanir innleiði
NOMESCO slysaskráningakerfi. Þá þarf einnig
að rannsaka nánar vinnulag sjómanna svo finna
megi orsakir hinna tíðu slysa og beita forvömum
markvisst.
Þakkir
Hinar bestu þakkir fá Gísli Viggósson og Jón
Bernódusson hjá Siglingastofnun Islands fyrir
hvatningu til verksins og stuðning. Ingibjörg
Richter á upplýsinga- og tæknisviði Landspítala
fær miklar þakkir fyrir aðstoð við öflun gagna.
34 LÆKNAblaðið 2010/96