Læknablaðið - 15.07.2011, Síða 38

UMFJÖLLUN O G GREINAR
Þurfum aðgang að upplýsingum
■ ■ ■ Hávar Sigurjónsson
Vilhjálmur Ari Arason er heimilislæknir og starfar á heilsugæslunni Firði í Hafnarfirði og slysa- og bráðamóttöku
Landspítala. Hann lauk doktorspróf frá læknadeild Háskóla Islands 2006 og er klínískur dósent við heilsugæslu
höfuðborgarsvæðisins frá 2009. Vilhjálmur Ari hefur um árabil verið skeleggur talsmaður skynsamlegrar
lyfjanotkunar og rannsóknarverkefni hans til doktorsprófs fjallaði um notkun og ofnotkun sýklalyfja á íslandi. Hann
tjáir sig reglulega á bloggsíðu Eyjunnar um lyfjanotkun almennt og skynsamlega notkun heilbrigðiskerfisins en með
tilkomu netmiðla hefur opnast ný leið til að miðla upplýsingum til almennings. Læknablaðið ræddi við Vilhjálm á
dögunum og kynnti sér jafnframt skrif hans á Eyjunni á undanförnum mánuðum.
í rannsókn sem Vilhjálmur stóð að
ásamt fleirum sem gæðaþróunarverkefni
innan heilsugæslunnar í samstarfi
við sýklafræðideild Landspítala, voru
tæmandi upplýsingar um árssölu
sýklalyfja 1993 og 1998 fengnar
úr lyfjagagnagrunnum apóteka
á nokkrum stöðum á landinu.
Ennfremur voru upplýsingar um
ástæður sýklalyfjanotkunar fengnar úr
sjúkraskrám heilsugæslustöðva á sömu
svæðum 1993, 1998 og 2003 frá um 2500
börnum þar sem foreldrar höfðu veitt
samþykki fyrir þátttöku, auk viðhorfa
þeirra til sýklalyfjanotkunar með
viðhorfskönnunum. Jafnframt var fylgst
með tíðni sýkinga meðal barna (ástæðu
sýklalyfjanotkunarinnar) og þróun
sýklalyfjaónæmis helstu sýkingarvalda
meðal barnanna (pneumókokkanna) og
þeir ræktaðir úr nefkoki þeirra. Þrefaldur
munur var í lok rannsóknartímabilsins
2003 á sýklalyfjanotkun barna á
Austurlandi, þar sem lyfjanotkunin var
minnst og hafði minnkað mest, og í
Vestmannaeyjum. Notkunin var í nær
helmingi tilfella á öllum svæðum vegna
miðeyrnabólgu. Að sama skapi var
margfaldur munur á notkun breiðvirkra
sýklalyfja milli svæðanna. Skilningur
foreldra á skynsamlegri sýklalyfjanotkun
hélst í hendur við fyrri notkun
sýklalyfja hjá bömum og heildarnotkun
á búsetusvæðunum. Vissar vísbendingar
voru einnig um bætta eyrnaheilsu
barna þar sem dregið var marktækt
úr sýklalyfjanotkuninni, eins og til að
mynda á Austurlandi þar sem börnum
sem þurftu að fá hljóðhimnurör fækkaði
einnig martækt (í um 17% barna) en
fjölgaði þar sem notkun var mest í
Vestmannaeyjum eða upp í um 44%
barna.
Misnotkun og ofnotkun
„Þótt Islendingar noti mest allra af
lyfjum þarf það ekki endilega að þýða
að við ofnotum öll lyf. I einhverjum
tilvikum getur verið að við séum
á undan öðrum þjóðum að tileinka
okkur lyf á markaðinum og að við
meðhöndlum jafnvel sjúklingana
okkar betur en aðrar þjóðir," segir
Vilhjálmur. „Við bjóðum kannski líka
upp á meira aðgengi að læknisþjónustu
hverskonar og þá jafnframt lyfjameðferð
í kjölfarið. En vandinn liggur kartnski
einmitt þarna, því getur ekki verið
að of gott aðgengi að sundurlausri
læknisþjónustu og skyndivöktum leiði
til of margra lyfjaávísana? Það er oft
auðveldasta leiðin til að afgreiða mál
að beita skyndilausnum og í sumum
tilvikum er það jafnframt öruggasta
leiðin til að baktryggja sig í leiðinni og
gefa fyrirbyggjandi lyfef eitthvað óvænt
skyldi gerast síðar. Ef einhver kemur
með slæmt kvef og berkjubólgu er
„auðveldasta" leiðin að gefa viðkomandi
sýklalyf ef svo ólíklega vildi til að hann
fengi lungnabólgu í framhaldinu, sem
kemur kannski fyrir einn af hverjum
hundrað. Þannig að í stað þess að
bíða og sjá til hver þróunin verður og
meðhöndla þá aðeins þann eina þegar
einkenni lungnabólgu koma fram, þá
meðhöndlum við kannski alla hundrað!
Það hlýtur að vera umhugsunarefni
ef meira en þriðjungur samskipta við
lækni fer fram eftir að dagvinnu lækna
lýkur, á kvöldin og um helgar, og
vaktþjónustan er allt að átta sinnum
Úr bréfi Vilhjálms til heilbrigðisráðherra og heilbrigöisnefndar Alþingis í febrúar 2009
Nýjustu upplýsingar frá sýklafræðideild Landspítala sýna að tveir algengustu
sýkingarvaldarnir sem valda flestum hálsbólgum, eyrnabólgum og lungnabólgum
eru í nær helmingi tilfella með ónæmi fyrir penicillinlyfjum eða helstu
varalyfjum. Stór hluti barna ber þessar bakteríur, sérstaklega eftir að hafa fengið
sýklalyf. Erfiðleikar eru þegar í dag að átta sig á kjörlyfjum og skammtastærðum
sem duga til að meðhönda alvarlegar sýkingar sem þessar bakteríur geta valdið,
ekki síst meðal barna.
Sýklalyfjanotkunin hér á landi er allt að 40% meiri en á hinum
Norðurlöndunum auk sem sem meira er notað breiðvirkum sýklalyfjum.
Hlutfallslega er notkunin langmest hjá yngstu börnunum eða sem samsvarar
um fjórðungi af allri sýklalyfjanotkun utan sjúkrahúsa. í samanburði við
sýklalyfjanotkunina eins og hún var 10 árum áður í íslenskri rannsókn (1998) að
þá hafði hún aukist um 35% hjá bömum undir 5 ára aldri.
Allt þjóðfélagið líður fyrir ofnotkun þegar sýklalyfin eiga í hlut, ekki síst
ofnotkun breiðvirkra sýklalyfja meðal barna sem eru viðkvæmari fyrir áhrifum
lyfjanna en fullorðnir. Sýklalyfjameðferða sem í upphafi var í mörgum tilfellum
óþörf. Alvarlegustu afleiðingarnar eru auðvitað þegar ekki tekst að meðhöndla
sýkingar sem sýklalyfjaþolnar bakteríur valda og leggja þarf börn inn til
sýklalyfjagjafar á spítala til að fá sterkustu lyf sem völ er á, í æð eða vöðva
þess vegna. Það þarf ekki sterkt ímyndunarafl til að sjá til hvers slík þróun
leiðir fyrir þjóðfélagið allt með tímanum.
434 LÆKNAblaöið 2011/97