Læknablaðið - 15.10.2012, Blaðsíða 15

RANNSÓKN
Fæðuneysla var í flestum tilfellum í samræmi við niðurstöður
Könnunar á mataræði íslendinga,15 sem gefur til kynna að mat-
aræði þátttakenda hafi ekki verið verulega frábrugðið mataræði
annarra Islendinga í sama aldurshópi.
Nokkur kynjamunur kom fram í rannsókninni. Neysla á mörg-
um vítamínum og steinefnum var hærri meðal karla en kvenna og
endurspeglast það í meiri orkuinntöku meðal karla (2042 kcal/d)
samanborið við konur (1662 kcal/d).
Neysla undir lágmarksskammti var sjaldgæf þegar kom að
vítamínum og steinefnum. Af þeim vítamínum og steinefnum sem
könnuð voru var lítil neysla D-vítamíns algengust þar sem 19,3%
þátttakenda fengu minna en lágmarksskammt. Jákvæð fylgni var
á milli D-vítamínneyslu og lýsisneyslu og flestir þátttakendur
sem fengu minna en lágmarksskammt (<2,5 pg/d) tóku ekki inn
lýsi. Fæðutegundir sem ríkar eru af D-vítamíni eru fáar og ónóg
D-vítamínneysla er þess vegna vel þekkt vandamál.16
Meðalneysla D-vítamíns var 11,3 pg/d meðal karla og 15,2 pg/d
meðal kvenna. I sama aldurshópi (a65 ára) í Könnun á mataræði
Islendinga var meðalneysla 12,9 pg/d meðal karla og 8,4 pg/d
meðal kvenna.15 I breskri neyslukönnun á sama aldurshópi voru
meðalgildi mun lægri, eða 4,1 pg/d meðal karla og 2,9 pg/d meðal
kvenna.16 Líklegt er að þessi munur sé tilkominn vegna þess hve
lýsisneysla er útbreidd á íslandi.
Neysla B6-vítamíns var að meðaltali 1,9 mg/d meðal karla og
1,5 mg/d meðal kvenna. Mun fleiri karlar en konur fengu minna
en lágmarksskammt af B6-vítamíni, eða um 17%, samanborið
við 4% hjá konum. Þessi munur endurspeglar að einhverju leyti
hærri ráðlagðan dagsskammt B6-vítamíns fyrir karla. Talsverður
hluti þátttakenda fékk minna en lágmarksskammt af joði, eða 12%
meðal karla og 13% meðal kvenna. Einnig fékk 26% karla minna
en lágmarksskammt af járni og 12% kvenna. Hærri lágmarksþörf
meðal karla (7 mg/d) samanborið við konur (5 mg/d) gæti skýrt
þennan kynjamun. Kjöt er rík uppspretta af járni og B6-vítamíni og
neysla þessara tveggja næringarefna helst því oft í hendur.
Próteinneysla var að meðaltali 1,0 g/kg/dag og um 45% þátt-
takenda uppfylltu ráðlagða neyslu próteina (1,0 g/kg/d) fyrir aldr-
aða.4 Neysla á próteinum virðist að jafnaði hafa verið nægjanleg
(83%), ef hún er miðuð við núverandi ráðleggingar fyrir fullorðna,
0,8 g á kg líkamsþyngdar á dag.4
Neysla á próteinum, í prósentum af heildarorkuneyslu, var
oftast í takt við ráðleggingar. Engir þátttakendur voru fyrir neðan
ráðlagða orkuprósentu próteina, en 30% þátttakenda voru yfir ráð-
lagðri prósentu. Orkuprósenta fitu var yfir ráðleggingum meðal
60% þátttakenda. Mikil neysla fitu og próteina gerir það að verkum
að orkuprósenta kolvetna lækkar. Aðeins 3,8% þátttakenda voru
innan ráðlegginga fyrir kolvetni og engir yfir ráðlagðri orkupró-
sentu. Trefjaneysla var einnig minni en ráðleggingar segja til um
hjá flestum þátttakendum (56,9%), sem endurspeglar að öllum
líkindum litla neyslu kolvetna.
Margir þátttakendur voru yfir ráðleggingum fyrir saltneyslu,
45,5% karla og 37,2% kvenna. Raunveruleg saltneysla er hins vegar
líkleg til að vera talsvert hærri, þar sem salt er oft notað við elda-
mennsku og ekki skráð.
Neysla fiskmetis var næg meðal flestra þátttakenda. Ávaxta- og
grænmetisneysla var hins vegar minni en tiltekið er í ráðleggingum
meðal 25% þátttakenda. Algengt er að neysla ávaxta og grænmetis
sé minni en ráðleggingar segja meðal eldra fólks á íslandi og í
öðrum löndurn.15-17
Mat á fæðuneyslu tók ekki með í reikninginn inntöku á
fæðubótarefnum, öðrum en lýsi, vegna skorts á upplýsingum um
næringarefnainnihald fæðubótarefna í íslenska gagnagrunninum
um efnainnihald matvæla. Vítamín tóku 43% þátttakenda og
17% þátttakenda náttúrulyf og/eða náttúruefni. Rannsóknin var
sambærileg Könnun á mataræði Islendinga að því leyti að hún tók
ekki tillit til neyslu næringarefna úr fæðubótarefnum, öðrum en
lýsi.
Brottfall var 14% þar sem nokkur fjöldi þátttakenda skilaði ekki
matardagbókum eða fyllti þær ekki rétt út. Til þess að lágmarka
skekkjur voru matardagbækur 18% þátttakenda til viðbótar ekki
hafðar með í útreikningum vegna verulegrar vanskráningar. Þó
orkuinntaka og neysla næringarefna hafi verið marktækt lægri hjá
þeim sem vanskráðu samanborið við aðra þátttakendur, reyndist
samsetning mataræðisins hins vegar ekki marktækt frábrugðin.
Neysla lýsis var jafnframt sambærileg. Þó ekki sé hægt að fullyrða
um það er þó hugsanlegt að neysla ákveðinna matvæla, eins og
til dæmis sælgætis, hafi verið hlutfallslega meiri meðal þeirra
sem vanskráðu. Að öðru leyti voru þeir sem vanskráðu ekki
frábrugðnir öðrum þátttakendum.
Rétt er að minnast á nokkra aðra takmarkandi þætti í rann-
sókninni. Ekki var um handahófsúrtak að ræða og þess vegna er
rannsóknarþýðið mögulega ekki einkennandi fyrir eldri Islend-
inga. Auk þess var blóðþrýstingur mældur með sjálfvirkum mæli
en slíkir mælar eru taldir ónákvæmir samanborið við handvirka
mæla.18 Þriggja daga vegin fæðuskráning getur einnig verið óná-
kvæmt mat á mataræði, sérstaklega hjá fólki sem er ekki vanafast
í mataræði. Með veginni fæðuskráningu er heldur ekki tekið tillit
til árstíðabundinna sveiflna í mataræði.
Að lokum má álykta að lýsisneysla tengist lægri blóðþrýstingi
meðal eldra fólks og hafi á þann hátt mögulega jákvæð áhrif á
heilsufar. Ef miðað er við neyslu á venjulegu fæði, og tekið tillit til
lýsisneyslu en öðrum fæðubótarefnum sleppt, var stór hluti þátt-
takenda í áhættuhópi vegna skorts á D-vítamíni, B6-vítamíni, joði
og járni.
Þakkir
Tækniþróunarsjóði RANNÍS og Rannsóknasjóði Háskóla íslands
er þakkað fyrir veittan fjárstuðning við framkvæmd rann-
sóknarinnar.
LÆKNAblaðið 2012/98 519