Læknablaðið - 15.10.2012, Blaðsíða 47

UMFJOLLUN O G GREINAR
Ritstjórarnir Helga GottfreÖsdóttir og Herdís Sveinsdóttir.
Útlitsdýrkun og markaðsvæðing
Herdís bendir þó á að ekki megi einblína
um of á kynin þegar rætt er um heilsufar.
„Tvíflokkun af þessu tagi getur verið mis-
vísandi. Breytileikinn á milli kynjanna er
sannarlega mikill en aldur og félagsleg
staða hefur einnig mikil áhrif á heilsufar
og því getur samanburður á konum um
tvítugt og sextugt verið ónákvæmari en á
milli stráks og stelpu um tvítugt sem lifa
svipuðu lífi. Við þurfum líka að huga að
þessu."
Áhrif samfélagsins á ímynd og útlit
kvenna eru einnig tekin til umfjöllunar
og þar má nefna kafla Sæunnar Kjartans-
dóttur „Útlit - Innlit: um meint lýti
innri skapabarma". „Hér er spurt hvort
markaðsvæðing samfélagsins hafi náð
til heilbrigðiskerfisins og þar sé verið að
koma til móts við væntingar fremur en
raunverulega þarfir," segir Helga. „í kafl-
anum er fjallað um undirliggjandi hug-
myndir kvenna um útlit sitt, en ómeðvitað
leitast konur oft við að uppræta vanmátt
og ná tökum á lífi sínu með því að ráðsk-
ast með líkamann. Jafnframt er horft til
samfélagslegra viðhorfa og gildismats sem
gerir lítinn greinarmun á ímynd og veru-
leika, hampar útliti kvenna með átröskun
og elur á bábiljum um að samhengi sé á
milli útlits og sjálfsmyndar. Heilbrigðis-
starfsfólk fer ekki varhluta af áróðri mark-
aðsaflanna um áhrifamátt „rétts útlits".
Þess vegna er lögð áhersla á að heilbrigðis-
starfsfólk grandskoði hugmyndir sínar um
eðlilegt útlit kvenna og leitist við að sjá
við áróðri markaðsaflanna jafnt sem eigin
fordómum."
Kafli Ástríðar Stefánsdóttur sem ber
yfirskriftina „Er staðgöngumæðrun heil-
brigðisþjónusta?" varpar fram þeirri
spurningu hvort barnleysi sé heilbrigðis-
vandi. „í kaflanum rökstyður höfundur
tvíþætt áhrif sem staðgöngumæðrun sem
hluti af heilbrigðisþjónustu getur haft:
Annars vegar geti staðgöngumæðrun
í þeim tilgangi að ráða bót á barnleysi
valdið samfélagslegum þrýstingi á fleiri
hópa að nýta sér þessa þjónustu og stuðlað
þannig að því að sjúkdómsvæða barnleysi.
Hins vegar megi segja að ef líta eigi á
staðgöngumæðrun sem lækningu sem
heilbrigðisþjónustan býður upp á geti
staðgöngumóðirin orðið að „tæki heil-
brigðisstarfsfólks" til að lækna ófrjósemi.
Komið sé út á hála braut þar sem liður í
heilbrigðisþjónustu er að hafa milligöngu
um staðgöngumæðrun og bent á slíkt sem
lausn við ófrjósemi. Hún setji fagfólk í
vandasama stöðu.
Þetta vekur upp margar spurningar
varðandi frjósemi og afleiðingar fæðinga
sem stofnað er til með læknisfræðilegu
inngripi en það er staðreynd að slíkar
fæðingar hafa vandamál í för með sér sem
ekki hafa verið rædd eða rannsökuð til
hlítar." í kafla Helgu Gottfreðsdóttur og
Helgu Sólar Ólafsdóttur „Ófrjósemi - af-
leiðingar meðferðar fyrir konur" er fjallað
um þetta, en ófrjósemi er í nútímasam-
félagi skilgreind sem heilsufarsvandi sam-
kvæmt Alþjóðaheilbrigðismálastofnun-
inni. „Þróun í meðferð við ófrjósemi hefur
aðallega beinst að úrræðum fyrir konur
en rannsóknir sýna að slíkum meðferðum
fylgja líkamlegar og tilfinningalegar
aukaverkanir. Hér má nefna rannsóknir
á þunglyndi en vísbendingar eru um að
konum sem finna fyrir þunglyndi í kjölfar
tæknifrjóvgunarmeðferðar sé hættara við
þunglyndi síðar á ævinni. Jafnframt eru
líkamleg vandamál eins og háþrýstingur
algengari og fyrirburafæðingar tíðari."
Herdís fjallar um upphaf tíðablæðinga
hjá stúlkum í kaflanum „Varð ég kona í
dag?" og bendir á að þótt blæðingar séu
sameiginleg reynsla kvenna fer umræða
um þær ekki hátt og samræður mæðra
og dætra um blæðingar eru mismiklar.
„Jákvæð viðhorf til blæðinga og að þekkja
og vita hvað tekur við þegar þær hefjast
virðist hins vegar skipta máli í þroska
unglingsstúlkna. Neikvæð viðhorf hafa
tengst því að konur hlutgeri sjálfar sig en
það getur haft neikvæðar sálrænar afleið-
ingar, svo sem líkamsskömm. Meðalaldur
stúlkna við fyrstu blæðingar lækkaði á
síðustu öld og er nú um 13 ár. Aldurs-
lækkunin kom fyrst fram hjá stúlkum í
efri stigum samfélagsins og er ástæðan
meðal annars rakin til betri næringar
þeirra. Áhrifaþættir aldurs við fyrstu
blæðingar virðast þó vera að breytast frá
því að vera jákvæðir, eins og betri næring,
í að vera neikvæðir, til dæmis ofneysla
matar, minni hreyfing og efnamengun
en þetta eru allt þættir sem valdið hafa
miklum heilsufarsvandamálum í nútíma-
samfélögum. Að byrja fyrr en jafnöldrur á
blæðingum virðist auka líkur á að stúlkur
eigi erfitt með að takast á við unglings-
árin. Fleiri þunglyndiseinkenni hafa
mælst hjá þeim stúlkum, auk þess sem
þeim er hættara við átröskun og ýmsum
hegðunarvandamálum. Takmarkaðar ís-
lenskar rannsóknir eru fyrir hendi um
fyrstu blæðingar. í ljósi þess að umhverfi
og félagslegar aðstæður stúlkna hafa áhrif
á hvernig þær takast á við fyrstu blæðing-
ar er því mikilvægt að afla upplýsinga um
hvernig íslenskar stúlkur bregðast við."
Háskólaútgáfan gefur bókina út og hún
er fáanleg í Bóksölu stúdenta og helstu
bókabúðum.
L
LÆKNAblaðið 2012/98 551