Læknablaðið - 15.10.2012, Blaðsíða 46

UMFJOLLUN O G GREINAR
Heilsa kvenna
Við góða Iteilsu? Konur og heilbrigði í
nútímasamfélagi er titill bókar sem kom
út nú í september og hefur að geyma 15
fræðilega kafla um heilsufar kvenna. Rit-
stjórar bókarinnar eru Helga Gottfreðs-
dóttir og Herdís Sveinsdóttir en ritstjóri
tilnefndur af Háskólaútgáfunni var Ólöf
Sigurðardóttir. Læknablaðið kynnti sér
bókina og ræddi við ritstjórana.
Aldarafmæli Háskóla Islands var hvati
að útgáfu bókarinnar segja ritstjórarnir:
„Þörfin fyrir bók af þessu tagi var löngu
ljós og okkar hlutverk var að virkja kon-
ur sem stundað hafa rannsóknir á heilsu
kvenna til að skrifa greinar sem hægt væri
að gefa út í einni bók. En hugmyndafræðin
að baki bókinni hefur verið til staðar allt
frá því að kennsla í ljósmóðurfræðum
hófst við Háskóla íslands 1995. Þá var strax
haldið námskeið um heilbrigði kvenna. í
fyrstu námslýsingu sagði að námskeiðið
miðaði að því að nemendur yrðu „meðvit-
aðir um sálræna, félagslega, umhverfis- og
líffræðilega þætti sem hafa áhrif á heil-
brigði kvenna". Jafnframt að þeir gerðu sér
„grein fyrir áhrifum pólitískrar stefnumót-
unar á heilbrigði kvenna". Þetta námskeið
er hið eina sinnar tegundar innan Há-
skóla íslands og má segja að það sem þar
er lögð áhersla á endurspeglist í þessari
bók. Þannig var upphaflegt markmið með
bókinni að fjalla um hvernig líffræðilegir
þættir, umhverfi, samfélag og menn-
ing móta viðhorf fólks til heilsufars og
sjúkdóma. Jafnframt hvernig staðið hefur
verið að rannsóknum á heilbrigði kvenna
og hvert fortíðin hefur leitt okkur. í öllum
köflum bókarinnar er þetta markmið haft
að leiðarljósi, þótt á mismunandi máta sé."
Efni bókarinnar skiptist í fjóra hluta:
Blæðingar og ímynd kvenna, Barneignir
og heilsa, Samfélagsgerð og heilsa og
Einkenni og sjúkdómar.
Þær Helga og Herdís segja að vinna
við bókina hafi staðið í tvö ár. „Bókinni er
ætlað að nýtast til kennslu á háskólastigi
en einnig vonumst við til að almenningur
hafi gagn af henni enda eru kaflarnir flest-
ir mjög aðgengilegir þó hvergi hafi verið
slegið af kröfum um fræðileg vinnubrögð.
Kristín Ástgeirsdóttir jafnréttisstýra
ritar formála og segir þar meðal annars:
„Sú bók sem hér birtist á vonandi eftir að
vekja miklar og frjóar umræður um heil-
í víðu samheng
brigði kvenna, afstöðu til kvenlíkamans
og kyngreindar rannsóknir á heilbrigðis-
sviði enda kemur hún víða við. Hér spinna
konur úr sálfræði, félagsfræði, ljósmóður-
fræði, hjúkrunar- og læknisfræði þræði í
vef sem gefur okkur breiða mynd af því
sem vel er gert sem og áhyggjuefnum.
Eðlilega fær kynheilbrigði kvenna, allt frá
getnaðarvörnum og meðgönguvernd til
ófrjósemi, staðgöngumæðrunar og breyt-
ingaskeiðsins mikið rými. Þá koma áföll,
geðsjúkdómar, vefjagigt, hjartasjúkdómar
og lungnateppa við sögu en einnig hvaða
áhrif félagsleg staða hefur á heilsufar
kvenna. Rætt er hvert stefnir hvað varðar
umönnun ungra sem aldinna í samfélagi
þar sem hún er enn að mestu í höndum
kvenna. Gömlu fólki mun fjölga mikið á
næstu árum hér á landi eins og annars
staðar. Hver á að annast það og hvaða
áhrif mun þörf fyrir vaxandi þjónustu hafa
á aðstæður kvenna og jafnrétti kynjanna?
Þá fær útlitsdýrkunin sinn skammt en hún
segir okkur mikið um það hvað sumar
konur eru tilbúnar að gera við líkama sinn
til að uppfylla „kröfur" um „æskilegt" út-
lit. Þar leika markaðsöflin lausum hala og
beita öllum brögðum til að auka óánægju
kvenna með eigin líkama og veikja sjálfs-
mynd þeirra."
Rannsóknir á körlum
Aðspurð um hvort heilsufar kvenna kalli
á sérstaka umfjöllun frekar en umfjöllun
um heilsufar fólks almennt, segir Helga:
„Rannsóknir á stórum sjúkdómahópum
grundvallast að miklu leyti á körlum og
gefur kannski ekki rétta mynd af heilsu-
fari kvenna. í því sambandi má nefna kafla
í bókinni eftir Þórdísi Jónu Hrafnkelsdótt-
ur, „Konur og hjartasjúkdómar: goðsögnin
um hjartasjúkdóma sem karlaveiki" er
fjallað um konur og hjartasjúkdóma, en
þeir hafa verið álitnir karlasjúkdómar fyrst
og fremst. Rannsóknir hafa hins vegar
sýnt að algengasta dánarorsök kvenna
er hjartasjúkdómar, svo þetta styður það
að nauðsynlegt er að rannsaka heilsufar
kvenna sérstaklega."
í kafla Þórdísar Jónu kemur meðal
annars fram að „markvisst er unnið að því
að auka vitund almennings og fagfólks
um hjarta- og æðasjúkdóma kvenna, en
hlutfall þeirra í rannsóknum á sjúkdóm-
unum er oft mjög lágt, eða 0-25%, og á það
sér skýringar í þröngsýni vísindamanna
og líffræðilegum mun kynjanna. Leiðbein-
ingar um meðferð þessara sjúkdóma hjá
konum hvíla því á veikari vísindalegum
grunni en hjá körlum."
Herdís nefnir að árið 1993 hafi Banda-
ríska heilbrigðisstofnunin ákveðið að
setja reglur um að styrkja ekki rannsóknir
nema tryggt væri að meðal þátttakenda
væri nægilegur fjöldi karla og kvenna til
að niðurstöður gæfu rétta mynd. „Þetta á
ekki bara við um hjartasjúkdóma heldur
líka aðra stóra sjúkdómaflokka einsog
geðsjúkdóma en þeir birtast með talsvert
öðrum hætti hjá konum en körlum."
Ástralski sálfræðingurinn Jane M. Us-
her, sem heimsþekkt er fyrir bækur sínar
um geðsjúkdóma kvenna, skrifar kafla
í bókina sem nefnist „Geðveiki kvenna:
goðsagnir og veruleiki". I kaflanum
er fjallað á gagnrýninn hátt um líf- og
læknisfræðilegar, félags- og menningar-
fræðilegar og sálfræðilegar rannsóknir á
þunglyndi kvenna, en faraldsfræðilegar
rannsóknir sýna endurtekið að hlutfalls-
lega fleiri konur en karlar finna fyrir
þunglyndi.
Helga vitnar í inngang Kristínar Ást-
geirsdóttur þar sem fram kemur að konur
eru í meirihluta meðal öryrkja á Islandi
en Kristín telur að kynjamun hvað varðar
heilbrigði hafi alls ekki verið gefinn nægi-
legur gaumur. Þær taka undir þetta og
Helga vísar í kafla Þóru Jennýjar Gunnars-
dóttur: „Álag á álag ofan: reynsla kvenna
með vefjagigt" en þar er stór hópur
kvenna með sjúkdóm sem verið hefur að
miklu leyti falinn hingað til. „Sjúkdómar
og sjúkdómaflokkar eiga misvel upp á
pallborðið í umræðunni og það á bæði við
um stjórnmálamenn og heilbrigðisstarfs-
fólk. í þessu samhengi má einnig nefna
kafla Helgu Jónsdóttur og Rósu Jóns-
dóttur, „Konur og langvinna lungnateppa:
Þögull faraldur" en þar kemur fram að
konur með langvinna lungnateppu er hratt
vaxandi skjólstæðingahópur heilbrigðis-
þjónustunnar víðs vegar um heiminn.
„Þær nota þjónustuna meira en karlar þótt
sjúkdómurinn sé síður greindur hjá þeim.
Margt bendir til þess að líkami kvenna
þoli reykingar verr en líkami karla, auk
þess sem konum tekst síður að hætta að
reykja."
550 LÆKNAblaðið 2012/98