Læknablaðið - 15.03.2013, Blaðsíða 46

LÖGFRÆÐI 3. PISTILL
Læknar eru hvattir til að koma á framfæri við ritstjórn eða
pistlahöfund ábendingum um efni sem þeir vilja að fjallað verði um.
Ymislegt gagnlegt
um börn og lækna
Nýlega leitaði læknir til LÍ með spurningu
um það hvaða upplýsingar um barn hann
mætti gefa forsjárlausu foreldri þess. Um
síðustu áramót gengu í gildi breytingar á
barnalögum nr. 76/2003 sem snerta meðal
annars samþykki foreldra fyrir heilbrigðis-
þjónustu barns og um rétt forsjárlausra
foreldra til upplýsinga um heilsufar barns-
ins. Á þetta getur reynt í samskiptum
lækna og foreldra og því gagnlegt að fara
yfir þessar reglur.
í nýrri 28. gr. a. barnalaga er fjallað um
inntak sameiginlegrar forsjár. Þegar for-
eldrar fara sameiginlega með forsjá barns
taka þeir sameiginlega allar meiriháttar
ákvarðanir um barnið. Búi foreldrar með
sameiginlega forsjá ekki saman, er það
lögheimilisforeldrið sem tekur afgerandi
ákvarðanir um daglegt líf barnsins, meðal
annars um venjulega eða nauðsynlega
heilbrigðisþjónustu. Foreldrarnir eiga
þó að leitast við að hafa samráð áður en
ákvarðanir um barnið eru teknar. Með
því eru foreldrar hvattir til að taka tillit
til skoðana og sjónarmiða hvors annars.
Ef foreldrar með sameiginlega forsjá ná
ekki samkomulagi um þau atriði sem þar
eru tilgreind, meðal annars heilbrigðis-
þjónustu fyrir barnið, tekur lögheimilis-
foreldrið ákvörðunina. Barnalögin gera
greinarmun á „venjulegri" og „nauðsyn-
legri" heilbrigðisþjónustu. Með „venjulegri
heilbrigðisþjónustu" er átt við minniháttar
heilbrigðisþjónustu, svo sem reglubundið
ungbarnaeftirlit, læknisaðstoð vegna
minniháttar kvilla og reglubundna tann-
læknaþjónustu. Með „nauðsynlegri heil-
brigðisþjónustu" er átt við þá þjónustu
sem heilbrigðisstarfsmenn mæla með en
undir hana geta fallið hvers konar rann-
sóknir og greining en einnig meðferð,
lyfjagjöf og aðgerðir.
Af þessum lagabreytingum leiðir að
hvað sem sameiginlegri forsjá líður tekur
lögheimilisforeldrið allar ákvarðanir um
heilbrigðisþjónustu barnsins, náist ekki
samkomulag milli foreldranna um hana.
í 1. mgr. 26. gr. laga um réttindi sjúklinga
158 LÆKNAblaðið 2013/99
nr. 74/1997 segir: „Foreldrar sem fara með
forsjá barns skulu veita samþykki fyrir
nauðsynlegri meðferð barns yngra en 16
ára. Eftir því sem kostur er skulu sjúk börn
höfð með í ráðum og alltaf ef þau eru 12
ára eða eldri." Af nýrri 28. gr. a. barnalaga
leiðir að þegar foreldrar búa ekki saman
er nægilegt að afla samþykkis lögheimilis-
foreldris fyrir nauðsynlegri meðferð barns
yngra en 16 ára.
Þessi nýju ákvæði vekja spurningu
um hvað gildi um heilbrigðisþjónustu
sem barn þarf á að halda meðan það er í
umgengni hjá hinu foreldrinu. Kemur þá
til skoðunar 3. mgr. 46. gr. barnalaga þar
sem segir: „Foreldri sem nýtur umgengni
er heimilt að taka þær nauðsynlegu
ákvarðanir um daglegt líf barnsins sem
fylgja umgengninni. Foreldri sem barn býr
hjá ber að tryggja að foreldri sem nýtur
umgengni fái nauðsynlegar upplýsingar til
þess að umgengnin þjóni hag og þörfum
barnsins." Telja verður að af þessu leiði
að hvað sem líður forsjá barnsins taki
umgengnisforeldrið að minnsta kosti
allar ákvarðanir sem lúta að venjulegri
heilbrigðisþjónustu meðan barnið er í
umgengni.
Um upplýsingarétt forsjárlauss foreldris
er fjallað í 52. gr. barnalaga. Mikilvægt er
að draga það fram að forsjárlaust foreldri á
rétt á því að fá frá hinu foreldrinu munn-
legar upplýsingar um hagi barnsins, þar á
meðal varðandi heilsufar þess. Eðlilegast
er að forsjárforeldrið veiti forsjárlausa
foreldrinu upplýsingar af þessu tagi. En
stundum er það svo að foreldrar eiga erfitt
með að halda uppi eðlilegum samskiptum
um hvaðeina er viðkemur barninu. For-
sjárlausa foreldrinu er því veittur réttur til
að fá munnlegar upplýsingar um barnið
frá öðrum aðilum sem fara með mál þess,
meðal annars heilsugæslu, sjálfstætt starf-
andi sérfræðingum og sjúkrahúsum. I
þessum rétti felst ekki heimild til að fá
upplýsingar um hagi forsjárforeldrisins.
Heimilt er að synja um heilsufarsupp-
lýsingar ef hagsmunir foreldris af því að
Dögg
Pálsdóttir
lögfræðingur
Læknafélags islands
DoggP@lis.is
notfæra sér þær þykja eiga að víkja fyrir
mun ríkari almanna- eða einkahagsmun-
um, þar á meðal ef telja verður að upp-
lýsingagjöf sé skaðleg fyrir barn. Ef læknir
neitar því að veita heilsufarsupplýsingar
um barn af því að hann telur upplýsinga-
gjöfina geta orðið skaðlega fyrir barnið,
getur forsjárlausa foreldrið skotið málinu
til sýslumanns. Þegar sérstaklega stendur
á getur forsjárforeldrið farið þess á leit við
sýslumann að hann svipti forsjárlausa for-
eldrið upplýsingarétti, svo sem frá sjúkra-
húsum eða heilsugæslu. I því tilviki væri
lækni óheimilt að veita upplýsingarnar.
Af þessum ákvæðum leiðir að leiti for-
sjárlaust foreldri til læknis barns varðandi
heilsufarsupplýsingar um það, ber lækn-
inum að veita foreldrinu þessar upp-
lýsingar munnlega, enda telji læknirinn að
upplýsingagjöfin sé barninu ekki skaðleg.
Lækninum ber ekki að ræða við forsjárfor-
eldrið um upplýsingagjöfina og þarf ekki
leyfi þess.
Um heilbrigðisþjónustu barna og
upplýsingarétt forsjárlauss foreldris til
heilsufarsupplýsinga um barnið gilda
eftirfarandi meginreglur:
Ef foreldrar barns sem lýtur sameigin-
legri forsjá búa ekki saman er það lög-
heimilisforeldrið sem tekur allar ákvarð-
anir um heilbrigðisþjónustu barnsins,
bæði venjulega og nauðsynlega heil-
brigðisþjónustu. Umgengnisforeldri tekur
þó ákvarðanir varðandi að minnsta kosti
venjulega heilbrigðisþjónustu þegar barn
er í umgengni hjá því.
Forsjárlaust foreldri á rétt á munn-
legum upplýsingum um heilsufar barnsins
frá öðrum aðilum, svo sem heilsugæslu,
sjálfstætt starfandi sérfræðingum og
sjúkrahúsum. Þessum aðilum er heimilt að
synja um þessar upplýsingar ef hagsmunir
foreldris af því að fá upplýsingarnar eiga
að víkja fyrir mun ríkari almanna- eða
einkahagsmunum, til dæmis ef telja
verður að upplýsingagjöfin sé skaðleg fyrir
barnið.
1