Læknablaðið - 15.03.2013, Blaðsíða 17

Y F I R L I T
Stefnumörkun í heilbrigðismálum:
leiðin til lýðheilsu
Karl Andersen1 læknir, Vilmundur Guðnason2 læknir
AGRIP
Langvinnir sjúkdómar eru algengasta orsök ótimabærra dauðsfalla í heim-
inum og helsta ógn samtímans við efnahagslega og félagslega framþróun
á þessari öld.1-2 Þessir sjúkdómar eiga rót í óheilbrigðum lífsstíl, svo sem
reykingum, óhollu mataræði, hreyfingarleysi og ofneyslu áfengis.3 Þetta
leiðir til háþrýstings, offitu, sykursýki og langvinnrar lungnateppu svo
dæmi séu tekin. Sýnt hefur verið fram á að með lýðgrunduðum inngripum
má draga verulega úr helstu áhættuþáttum langvinnra sjúkdóma meðal
þjóðarinnar.4 Til þess þarf markvissa stefnumörkun sem tekur mið af
þeim vísindalegu rökum sem fyrir liggja. Þannig má draga úr ótímabærum
dauðsföllum og veikindum af völdum þessara sjúkdóma.
(þessari grein erfjallað um pólitíska stefnumörkun í heilbrigðismálum
og hvernig nýta má hugmyndafræði atferlismótunar til þess að bæta lýð-
heilsu.
Inngangur
Pólitisk úrræði
’Læknadeild Háskóla
íslands, Hjartarannsókn og
á Landspítala,2 læknadeild
HÍ og Rannsóknarstöð
Hjartaverndar.
Fyrirspurnir:
Karl Andersen
andersen@landspitali. is
. . - 1
birtist í nóvemberblaðinu
í haust: Andersen K,
Guðnason V. Langvinnir
sjúkdómar: heimsfaraldur
21. aldar. Læknablaðið
2012; 98: 591-5.
Greinin barst
14. febrúar 2013,
samþykkt til birtingar
18. febrúar 2013.
Engin hagsmunatengsl
gefin upp.
Flestar þjóðir heims standa frammi fyrir mikilli aukn-
ingu langvinnra sjúkdóma (Chronic Non-Communicable
Diseases) á komandi áratugum.1-2 Sjúkdómar sem eiga
rót í óheilbrigðum lífsstíl eru á góðri leið með að sliga
heilbrigðiskerfi nútímans og verði ekkert að gert munu
heilsufarslegar, félagslegar og efnahagslegar afleiðingar
þessara sjúkdóma verða gríðarlegar.5 Faraldsfræðilegar
rannsóknir hafa sýnt fram á tengsl nokkurra vel skil-
greindra áhættuþátta við langvinna sjúkdóma. Flestir
eru þessir áhættuþættir tengdir við óheilsusamlegan
lífsstíl og það má hafa áhrif á þá með aðgerðum sem
móta lífsstílsákvarðanir fólks.3
I flestum vestrænum löndum hefur dánartíðni vegna
kransæðasjúkdóma lækkað á síðustu áratugum. Sýnt
hefur verið fram á að stærsti hluti lækkunar dánartíðni
skýrist af betri stöðu áhættuþátta en minnihluti skýrist
af meðferð sjúkdómsins.6'9
Það skýtur því skökku við að heilbrigðiskerfið er stíl-
að inn á að meðhöndla sjúkdóma og því að bregðast við
bráðatilfellum. Lítill gaumur er gefinn að því að viðhalda
heilbrigði og fyrirbyggja sjúkdóma. í Evópu fara tæplega
3% útgjalda til heilbrigðismála í forvarnir. Á íslandi er
hlutfallið hálfu lægra eða 1,6% (mynd 1). En þrátt fyrir
ágætan árangur í meðferð margra bráðasjúkdóma skilja
þeir einstaklinginn eftir með skerta færni og langvinnt
heilsutap. Sífelit fleiri ná því að komast á efri ár en lifa
síðustu æviárin með mikla byrði langvinnra sjúkdóma.
Kostnaður samfélagsins er gríðarlegur, milli 70 og 80%
útgjalda til heilbrigðismála í Evrópu fara í umönnun
langveikra og langvinnir sjúkdómar eru orsök 86%
dauðsfalla í Evrópu.110 Til þess að viðhalda heilbrigði
sem flestra og stuðla að öldrun án langvinnra sjúkdóma
þarf að beita forvarnaraðgerðum sem byggjast á lýð-
grunduðum inngripum samhliða áhættuskimun.11'12
Forvarnir sem beinast að þjóðinni (lýðgrunduð inn-
grip) eru þess eðlis að þær krefjast almennt pólitískra
aðgerða. Hér hafa læknar og annað fagfólk mikilvægu
hlutverki að gegna í því að miðla vísindalegri þekkingu
og ráðgjöf til þeirra sem hafa valist til þess að móta það
umhverfi sem við búum í.13 Stjórnmálamenn verða fyrir
þrýstingi margra hagsmunahópa við ákvarðanatöku, til
dæmis landbúnaðar, matvælaiðnaðar, tóbaksiðnaðar,
Mynd 1. Hlutfall útgjalda til heilbrigðismála sem variö er íforvarnir.
Heimild: OECD Healtli Data 2010: Eurostat Statistics Database.
LÆKNAblaðið 2013/99 129