Læknablaðið - 15.03.2013, Blaðsíða 39

UMFJÖLLUN O G GREINAR
spítalaþjónustu ásamt flutningi illa
særðra eða sjúkra til heimalandsins."
Allt þetta þarf að hafa í huga
þegar skoðað er hversu hratt breski
herinn og síðar sá bandaríski komu
upp fullkominni spítalaþjónustu
við herlið sitt hér á landi og hversu
hratt öll ummerki um þessa miklu
starfsemi hurfu í stríðslok. Hreyfan-
leiki er lykilorðið enda er gert ráð
fyrir því að víglínur færist til og
þjónustan sé þétt að baki hinnar
stríðandi fylkingar.
Friðþór kveðst hafa rannsakað
talsvert skjalasöfn breska hersins
og þess bandaríska í leit sinni að
gögnum um herspítalana á Islandi.
„Eg hef fyrst og fremst leitast við
að skilgreina kerfið sem unnið var
eftir fremur en leita uppi sögur af
einstaklingum. Hernaður banda-
manna í seinni heimsstyrjöldinni var
af stærðargráðu sem heimsbyggðin
hafði aldrei kynnst áður og hernám-
ið á íslandi var hluti af því."
Herliðið nam tæpum helmingi
þjóðarinnar
Breski herinn steig hér á land þann
10. maí 1940 og tilgangurinn var að
hindra að Þjóðverjar kæmu sér upp
flug- og flotabækistöðvum í landinu
sem ógnað gætu Bretlandseyjum
og skipaleiðum á Norður-Atlants-
hafi. „Bandaríkin voru hlutlaus í
styrjöldinni til ársloka 1941 en með
samningi íslands, Bretlands og
Bandaríkjanna tók bandarískt herlið
við vörnum landsins og leysti breska
hernámsliðið af hólmi. Hernámi
Breta lauk því formlega 22. apríl 1942
og meginliðstyrkur breska hersins
hélt af landi brott en breski flotinn
og flugherinn störfuðu áfram í land-
inu með Bandaríkjaher þar til eftir
stríðslok."
Herafli bandamanna í landinu
var alls nærri 50.000 þegar mest var
sumarið 1943 og hafði um 80% liðs-
ins aðsetur á höfuðborgarsvæðinu
og Suðvesturlandi. Landsmenn voru
aðeins 120.000 í upphafi hernámsins
og íbúar Reykjavíkur um 40.000.
„Þegar komið var fram á sumarið
Ceorge Eisel skytta komst einn af þegar sprengjuflugvél Franks M. Andrews yfiriiershöföingja Bandaríkjahers í Bretlandi með
25 manns innanborös fórst á Fagradalsfjalli á Reykjanesi í maí 1943. Hér ræða íslenskir blaöamenn viö hann á Helgafellsspítala,
þeir eru frá vinstri ívar Guömundsson frá Morgunblaðinu, Hersteinn Pálsson rithöfundur og þýöandifrá Vísi og Jón Þórarins-
son tónskáldfrá Ríkisútvarpinu.
Læknar 92. spítalasveitarinnar gera aðgerö á hermanni í sjúkraskýlinu í
Camp Cashman í Ytri-Njarövík sumarið 1943.
íbúðarskáli bandarískra hjúkrunarkvenna í Laugarnesi. Húsgögnin eru að
mestu gerð úr umbúðakössum.
1943 var ekki lengur talin hætta á
innrás Þjóðverja í ísland og var stór
hluti herliðsins þá fluttur til Bret-
lands til þjálfunar fyrir innrásina á
meginland Evrópu."
Friðþór segir að hernaðaryfir-
völd hafi í áætlunum sínum gert ráð
fyrir að þurfa fullkomna heilbrigðis-
þjónustu fyrir allan þennan fjölda
hermanna, enda ísland afskekkt og
spítalar ekki fyrir hendi nema fyrir
landsmenn sjálfa. „Bandaríkjaher
gerði ráð fyrir að forföll vegna veik-
inda, slysa og hernaðar gætu numið
5% af heraflanum á hverjum tíma og
hagaði heilbrigðisþjónustunni í sam-
ræmi við það. Viðmið breska hersins
voru helmingi lægri, eða 2,5% en
þó var þörfin fyrir sjúkrarými strax
í upphafi mjög mikil, því á fyrstu
vikum hernámsins komu hingað um
17 þúsund hermenn."
Bretar þurftu að hafa snör hand-
tök sumarið 1940 svo herlið þeirra
gæti tekist á við íslenska veturinn.
Tóku þeir ýmsar byggingar í Reykja-
vík á leigu, meðal annarra Mennta-
skólann í Reykjavík, Gamla-Garð og
Laugarnesspítalann og komu upp
sjúkraaðstöðu í þessum byggingum.
Friðþór birtir í ritgerð sinni fróðleg
LÆKNAbiaðið 2013/99 151