Læknablaðið - 15.03.2013, Blaðsíða 28

Y F I R L I T
uraðgerðar eru af skornum skammti en í tveimur rannsóknum á
lungnameinvörpum frá ristil- og endaþarmskrabbameini mældist
5 ára lifun 25% og 54%.28,29 Enn betri árangri hefur verið lýst hjá
sjúklingum með sarkmein en þar var 5 ára lifun 69% eftir endur-
tekið brottnám.23
Eftirlit eftir skurðaðgerð
Endurkoma krabbameins eftir brottnám á lungnameinvörpum
er algeng. í IRLM-rannsókninni fengu til dæmis 53% sjúklinga
þar sem náðist að fjarlægja allan æxlisvöxt endurtekin meinvörp.
Breytilegt er á milli stofnana hvernig eftirliti þessara sjúklinga er
háttað eftir aðgerð, enda vantar rannsóknir á því hvernig best er að
haga slíku eftirliti. Tíðni endurtekinna lungnameinvarpa var mis-
munandi eftir tegund frumæxlis og var hæst fyrir sarkmein eða í
tveimur tilfellum af þremur.17 Mikilvægt er að greina ný meinvörp
tímanlega þar sem endurtekið brottnám getur komið til greina í
vissum tilfellum. 1 nýlegri yfirlitsgrein Detterbeck og félaga var
mælt með eftirliti og TS á lungum á 6 mánaða fresti fyrstu tvö
árin eftir brottnám og síðan árlega í 5 ár ef lungað var þreifað í
aðgerð. Hafi aðgerðin hins vegar verið gerð með speglunartækni
og lungað ekki þreifað er mælt með þéttara eftirliti.8
Önnur úrræði en skurðaðgerð
í sumum tilvikum eru sjúklingar ekki taldir þola skurðagerð,
til dæmis vegna skertrar lungnastarfsemi eða þeir ekki taldir
uppfylla skilyrði brottnáms vegna dreifðra lungnameinvarpa.
í slíkum tilvikum getur komið til greina að beita staðbundinni
meðferð með rafbrennslu (radiofrecjuency ablaliorí), örbylgjum
(microwave ablation) eða kælimeðferð (cryoablation). Einnig er í vax-
andi mæli beitt hnitmiðaðri geislameðferð (sterotactic radiosurgery)
við lungnameinvörp.30 Þessar aðferðir hafa fyrst og fremst verið
notaðar á sjúklinga með óskurðtæk meinvörp eða þegar sjúklingi
er ekki treyst í aðgerð.30
Við rafbrennslu er rafskauti komið fyrir í æxlinu með aðstoð
ómunar eða TS og rafstraumur notaður til að brenna æxlið.30
Lungnameinvörp henta vel til brennslu því Ioft í nálægum lungna-
vef einangra orkuna í æxlinu. Aðferðin hentar hins vegar ekki við
meinvörp sem eru stærri en 3,5 cm.30 Rafbrennsla er almennt talin
áhættulítil meðferð en tæplega helmingur sjúklinga fær loftbrjóst
sem í rúmlega helmingi tilfella þarf að meðhöndla með brjósthols-
kera.31 Við örbylgjumeðferð er skauti komið fyrir í æxlinu. Raf-
segulbylgjur eru síðan notaðar til að örva vatnssameindir í vefnum
sem valda núningi og hitamyndun sem drepur æxlisfrumurnar.30
Örbylgjumeðferð hentar oft betur en rafbrennsla þar sem leiðni
rafstraums er takmörkuð í loftríkum vef eins og lunga. Auk þess
getur hitaleiðni frá rafskautum verið skert vegna kolamyndunar
umhverfis þau. Við kælimeðferð er komið fyrir nál og köldu
argonlofti hleypt í æxlið. Við þetta sundrast æxlisfrumurnar þar
sem ískristallar myndast í og utan æxlisfrumanna.30 Líkt og við
rafbrennslu er hægt að framkvæma örbylgju- og kælimeðferð með
ástungu í gegnum brjóstvegg og er þá ómskoðun eða TS notaðar
til að staðsetja æxlið. Með hnitmiðaðari geislameðferð er unnt að
gefa stærri geislaskammt á sjálft æxlið en valda um leið minni
geislaskemmdum á nærliggjandi vefjum.30 í nýlegri rannsókn var
Mynd 5. Lifun (Kaplan-Meier) eftir brottnám þriggja atgengustu lungnameinvarpa
á íslandi 1984-2008,fyrir ristil- og endaþarmskrabbamein (CRC, colorectal carinoma),
nýrnafrumukrabbamein (RCC, renal cell carcinoma) og sarkmein. Mynd er fengin úr
lieimild 6.
tveggja ára lifun um 50% og alvarlegur geislaskaði greindist að-
eins hjá 2,6% sjúklinga.32
Krabbamein þarsem lungnabrottnám kemurtil greina
Brottnámi hefur verið beitt við lungnameinvörp ýmissa krabba-
meina en skurðaðgerð er best rannsökuð fyrir ristil- og enda-
þarmskrabbamein, sarkmein og nýrnafrumukrabbamein, en einn-
ig eistnakrabbamein, sortuæxli og brjóstakrabbamein. Hér verður
stuttlega rakin faraldsfræði þessara krabbameina með áherslu á
árangur lungnaskurðaðgerða og forspárþætti lifunar.
Ristil- og endaþarmskrabbamein
Ristilkrabbamein er þriðja algengasta krabbameinið hjá körlum á
íslandi og fjórða algengasta krabbameinið hjá konum. í íslenskri
rannsókn sem tók til áranna 1955-2004 reyndist tæpur fjórðungur
(22,1%) sjúklinga vera með fjarmeinvörp við greiningu.33 Algeng-
ust eru meinvörp í lífhimnu, lifur og lungum.34 Þar sem stór hluti
þessara sjúklinga eru með meinvörp í fleiri en einu líffæri kemur
brottnám lungnameinvarpa oftast ekki til greina. Undantekning
á þessu eru skurðtæk meinvörp sem greinast samtímis í lifur og
lungum.35 Margt bendir til þess að skurðaðgerð sé vannýtt með-
ferð hjá þessum sjúklingum, en hér á landi gengust aðeins 1,4%
sjúklinga með ristil- og endaþarmskrabbamein undir brottnám á
meinvörpum í lungum á 15 ára tímabili.6
í nýlegri rannsókn sem tók til 20 rannsókna og samtals 1870
sjúklinga, létust innan við 2,5% sjúklinga innan 30 daga (skurð-
dauði) og 5 ára lifun var tæplega 40% eða frá 24 til 56%.22 Til
140 LÆKNAblaðið 2013/99