Þjóðlíf - 01.06.1987, Qupperneq 58

L I S T I R
Besta verk
Steinunnar
JIM SMABT
Athugapunktar um
Tímastuld
STEINUNN SIGURÐARDÓTTIR sendi
frá sér fyrstu skáldsögu sína fyrir síðustu jól
og vakti hún mikla athygli og verðskuldaða.
Mig langar að koma hér á framfæri fáeinum
smáathugasemdum um þessa margslungnu
sögu sem ég tel besta verk Steinunnar til
þessa. Sagan er að nokkru leyti gáta, vekur
að minnsta kosti margar spurningar. Hún
heitir Tímaþjófurinn, hver svo sem stelur,
frá hverjum svo sem stolið er.
Efnið er nokkurn veginn þetta: Mennta-
skólakennari á í ástarsambandi við kvæntan
samkennara sinn sem gengur í sjóinn eftir
að hún segir honum upp; þá á hún í 100 daga
löngu ástarsambandi við annan kvæntan
samkennara og nýtur þess til hins ítrasta uns
hann vísar henni á bug eftir nokkra mánuði;
eftir það hugsar hún stöðugt um hann og ber
aðra karlmenn saman við hann og saknar
hans uns sögunni lýkur og lífslöngun hennar
er þrotin.
Söguhetjan, Alda, hefur áhyggjur af því
að hún er orðin 37 ára og reyndar 44 í
sögulokin, ellin skelfir hana meira en flest
annað, og með nákvæmu tímatali í sögunni
er lögð áhersla á það. Hún telur sig gáfaða
og af fínum ættum og lítur ekki við hverjum
sem er; ekki minnkar ástarþrá hennar til
sögukennarans, sem heitir reyndar Anton,
eftir að hann verður menntamálaráðherra.
Af þessu sjást meginatriðin í sögunni:
Þetta er sálfræðileg saga og er ástarsaga —
og um leið er sagan harmleikur. Átök bók-
arinnar eiga sér stað í höfði Öldu, eins og
höfundur komst að orði í blaðaviðtali (Þjv.
23/11 1986), allt er sagt út frá huga Öldu og
snýst eiginlega um hugsanir hennar.
FORM sögunnar er fjölþætt. Höfundur hef-
ur kallað hana „langt ljóð“. í upphafi er
frásögnin hefðbundin í formi, þar segir frá
aðdraganda ástarævintýrsins í lausu máli
(prósa). Eftir að ástin tekur að blómstra
breytist textinn á löngum kafla í ljóð enda
ástin vafalaust póetískari en hið tiltölulega
prósaíska tilhugalíf að ekki sé minnst á ör-
væntingu þess manns sem hafnað er. Því-
næst tekur sagan á sig mynd ferðafrásagnar,
sendibréfa og jafnvel dagbókar á löngum
kafla. Þar er söguefnið hvorki aðdragandi
ástarævintýrsins né ástarævintýrið sjálft
heldur óþreyjan, vonin, vonbrigðin og loks
örvæntingin. Alda er alltaf í ferðalögum. En
hún gleymir ekki Ástinni miklu. Kaflar þeir
þar sem ástin ofurheita er á dagskrá eru
óvenjulega fallega skrifaðir, kannski það
besta í bókinni. Hér er ekki rætt um ást
heldur Ástina: „Hvað hef ég að gera við litla
ást? Guð forði mér frá smáást" (65). Sagan
er kannski ekki ástarsaga í þeim skilningi að
hún fjalli um ást milli tveggja manna en hún
fjallar þó um ástina og hún er að nokkru
leyti óður til ástarinnar í kjölfar eldri skáld-
verka um það efni.
Bókmenntavísanir eru margar í sögunni.
Alda söguhetja er ensku- og þýskukennari
og les Hamlet, Hölderlin og sonnettur
Shakespeare - að ógleymdum Raymond
Chandler og Patriciu Highsmith — og hér og
þar er vísað í bókmenntaminni, meira að
segja sumarkenningu Egils Skallagríms-
sonar. Alda stendur í sporum Ófelíu, ást
hennar er á jaðri þráhyggju líkt og ást Diljár
á Steini Elliða í Vefaranum mikla frá Kasm-
ír — nema hvað hér er það Alda sem ferðast
um heiminn á flótta undan hugarangri sínu
líkt og Steinn undan trúnni í járnbrautarlest.
Alda fer að dæmi Werthers unga sem styttir
sér aldur á jólum af ástarsorg. Alda er raun-
ar lík Werther um margt. Þau elska þann
sem þau geta ekki án verið ekki síst af því að
þau finna að einmitt hann/hana geta þau
ekki fengið.
Að minnsta kosti einum níu sinnum kallar
hún Anton „minn vinur“, og leiða þau orð
hugann að Snæfríði íslandssól sem elskaði
mennta- og veraldarmanninn Arnas Arnae-
us í íslandsklukkunni. Og raunar ferst henni
líkt og Snæfríði sem heldur kvaðst vilja þann
versta en þann næst besta því Alda missir frá
sér Egil vin sinn og fleiri en endar með
Símon sem hún ber engan ástarhug til.
Önnur af sögupersónum Halldórs Lax-
ness notar reyndar orðalagið „minn vinur"
um elskhuga sinn; það er Salka Valka sem
segir um Arnald í orðasennu við Steinþór:
„Minn vinur (...) minn vinur hefur augu sem
ljóma af hugsjón mannkynsins“ (441). Og
Álda er um tíma ákveðin, vel gefin, eftirsótt
og sjálfstæð stúlka einmitt eins og Salka
Valka. En draumaprinsinn hennar,
menntaða hetjan með augun fögru, staldrar
ekki lengi við hjá henni. Þessi samanburður
liggur ef til vill í augum uppi, en ég fyrir mitt
leyti kom auga á hann þar sem fugl seg<r
„voða“ á blaðsíðu 76 enda man ég öngvan
fugl annan sem tekur sér það orð í gogg
nema æðarfuglinn í Sölku Völku, sem mef
hefur reyndar fundist að sé táknmynd elsk-
hugans Arnalds — og svo þennan hérna <
Tímaþjófinum. Þegar leiðir þeirra Sölku og
Arnalds skiljast segir Salka: „Nú ætla ég að
leysa þig úr viðjum“ (448); Alda segir við
svipað tækifæri: „Ég ætla að sleppa þér ur
híðinu bangsi minn sæll og bless. Mitt er að
láta þig lausan, að rjúfa í þér dvalann" (54)-
Og úr því nú er einu sinni farið að ræða
um Sölku: Læknirinn í þeirri sögu segir urr>
Sigurlínu móður Sölku að hún eigi sér elsk'
huga sem sé mikill séntilmaður og á þar við
dauðann, segir að hún muni komast til hans.
sem hún og gerir von bráðar. Dauðinn er
líka elskhugi Öldu. Og Alda er umfram alk
háttvís, séntilmaður, rétt eins og dauðinn.
hugarfóstur hennar.
DAUÐINN er ofarlega á baugi í sögunm-
Hún hefst í gamla kirkjugarðinum í Reykja(
vík; fljótlega gengur fyrrverandi elskhug1
Öldu í sjóinn og deyr; hún er 37 ára
finnst lífið vera að hlaupa frá sér, kvt'ður
ellinni svo mjög sem orð fá lýst; Alma syst<r
hennar deyr úr krabbameini; foreldra1
hennar eru dánir; hún hefur alltaf banvænan
skammt af svefnlyfi í svefnborðsskúffunn!
sinni. Og sögulokin verða ekki öðru v<sl
skilin en svo að hún sé feig; hún væntl
dauða síns og telur sig af þeirri ástæðu
ekki þurfa að taka svefnlyfjaskammtinn.
í lokaorðum sögunnar renna þeir sama
dauðinn og elskhuginn mikli þ.e.a.s. Anton'
58
J