Þjóðlíf - 01.07.1988, Blaðsíða 35

ÞJÓÐFÉLAGSMÁL
Hálfri öld síðar. Olga og Annie dóttir hennar á dögunum í Freiburg. Það er einmitt
Annie sem er á myndinni með foreldrum sínum ársgömul á bls.32. Börnin urðu 5
talsins.
barnavagni; við höfðum ekkert rúm. Ég man
ennþá eftir því hvernig baðherbergið var.
Þar var aldrei Ijós og ekkert heitt vatn.
Framleiðsla á
leðurvörum
Fljótlega eftir að eiginmaður minn kom til
ísíands hóf hann framleiðslu á leðurvörum.
Hann varð sér einhvern veginn úti um vél,
sem hann notaði til að framleiða buddur og
veski. Á þessum tíma var eiginmaður minn
mjög tíður gestur á heimili Atla Ólafssonar
(Friðrikssonar) og móður hans Frú Friðriks-
son. Atli var mjög góður í þýsku og hann
ráðlagði manni mínum, sem var laginn í
höndum að eðlisfari að fara að stunda leður-
vinnu. Síðar sinnaðist okkur við Atla og ég
hef það fyrir víst, að hann hafi unnið að því
að koma okkur á brott.
Vélin okkar stóð síðan frammi á gangi í
húsi Hjálpræðishersins og við hana sat eigin-
maður minn og saumaði. Ég festi smellur á
buddurnar.
Reyndi að læra íslensku
Eiginmaður minn lagði mikið á sig til að læra
íslensku. Hann sat tímunum saman uppi á
bókasafni og las. Ég held að hann hafi verið
orðinn nokkuð góður í málinu. Hann var
jafnvel farinn að kunna málfræðina; ég lærði
hins vegar allt eftir eyranu.
Ég man ekki lengur nákvæmlega hversu
lengi við bjuggum hjá Hjálpræðishernum.
Vorið 1936 fengum við íbúð á Holtsgötu 12.
Þar höfðum við tveggja herbergja íbúð, og
notuðum annað herbergið fyrir verkstæðið.
Sextánda september 1936 fæddist síðan
annað barn okkar, það eina sem fætt er á
íslandi. Tæpum mánuði síðar, þann 10. októ-
ber, komu móðir mín og bróðir til íslands en
okkur hafði tekist að finna handa þeim her-
bergi í bænum. Móðir mín lést á Islandi en
bróðir minn býr þar enn.
Vítamínskortur
Ef ég á að vera hreinskilin, þá líkaði mér
ekki verulega vel við Reykjavík. Hún var svo
gjörsamlega ólík öllu því, sem við þekktum.
Við ferðuðumst dálítið út fyrir bæinn, fór-
um mikið fótgangandi. Ég man að við fórum
stundum gangandi til Hafnarfjarðar. Það
voru fallegar ferðir.
Mataræðið olli okkur líka erfiðleikum.
Við þjáðumst af vítamínskorti á íslandi.
Vorum vön því að borða mikið grænmeti, en
það var mjög erfitt að fá. Ávextirnir voru
líka dýrir og gamlir. Hvernig er það, bjargið
þið íslendingar ykkur ekki enn með því að
taka lýsi?
Einangrun
Á vissan hátt fundum við til einangrunar
gagnvart öðru fólki á Islandi. Þó voru ýmsir
sem við kynntumst og kunnum vel við. Páll
ísólfsson organisti var einn þeirra. Hann
bauð okkur einu sinni til sín í kirkjuna og
spilaði Cesar-Franck fyrir okkur. Við höfð-
um bæði gaman af sígildri tónlist og þetta
fannst okkur yndislegt.
Einu sinni fórum við í leikhús og ég sá
leikrit sem ég þekkti frá Þýskalandi. Mér
fannst gaman að heyra það þarna á öðru
máli. Á þessum tíma voru tvö hótel í Reykja-
vík, Hótel ísland og Hótel Borg. Þangað
fórum við stundum á kvöldin og dönsuðum
eins og ungt fólk gerir, er það ekki?
Oft fórum við líka í bíó. Ég man sérstak-
lega eftir því að einu sinni sáum við Borgar-
ljós Chaplins. Reykjavíkurbíóin voru ágæt
og höfðu nokkuð gott úrval mynda.
Komið úr landi
Fljótlega slettist upp á vináttu okkar og Atla
Ólafssonar. Við áttum á einhvern hátt í sam-
keppni við móður hans, Frú Friðriksson,
sem sjálf stóð í verslunarrekstri. Vörurnar
okkar voru fyrst og fremst seldar í verslun
Katrínar Viðar, sem var ágæt kona. Ólaf
Friðriksson hitti ég aldrei. Frú Friðriksson
hafði góð sambönd og þau mæðginin, Atli og
hún, höfðu eflaust í sameiningu mikil áhrif á
það að okkur var vísað úr landi árið 1938.
Eiginmaður minn skrifaði dómsmálaráð-
herra Islands bréf þar sem hann beiddist þess
að við fengjum að vera áfram en beiðni hans
var hafnað. Við snerum okkur líka til danska
sendiherrans en ekkert dugði. Enginn Is-
lendingur veitti okkur lið í þessari baráttu
okkar, en nokkrir hjálpuðu okkur fjárhags-
lega, þegar sýnt var að okkur yrði vísað úr
landi með tvö lítil börn, eins og tveggja ára.
Yfirheyrð af lögreglu
Islendingar höfðu enga ástæðu til að vísa
okkur úr landi. Þeir hlutu að vita hvernig
ástand mála var í Þýskalandi. Ég trúi því
ekki, að allir þessir íslensku stjórnmálamenn
hafi ekkert vitað. Ég myndi líkja því við rétt-
armorð, sem íslensk yfirvöld frömdu á okk-
ur. Þau sendu okkur í rauninni beint aftur í
dauðann. Ég veit ekki hvað olli þessari
ákvörðun Islendinga. Kannski var þetta út-
lendingahatur, kannski eitthvað annað.
Við vorum kölluð á lögreglustöðina ein-
hvern tíma á árinu 1937, að mig minnir. Þar
vorum við sett í harkalega yfirheyrslu, hvort
í sínu lagi. Ég hafði aldrei áður verið kölluð
fyrir lögreglu á ævinni. Ég man að varðstjór-
inn spurði mig margra áleitinna spurninga.
Að lokum sagði hann við mig eftirfarandi
setningu og hana man ég enn á íslensku
(Olga Rottberger segir setninguna á furðan-
lega góðri íslensku): „Ef þér farið ekki með
góðu, þá farið þér með lögregluvaldi."
Skipið sem okkur var gert að fara með til
Þýskalands, fór af stað 10. maí 1938. Við
vorum flutt af lögreglu að skipshlið.
Fengu hæli í Danmörku
Það var tilviljun að skipið sem við fórum með
til Þýskalands stansaði í Danmörku, þar sem
við gátum beðist hælis. Skipið hefði alveg
eins getað farið beint til Þýskalands og þá
hefði sjálfsagt verið úti um okkur. Vinafólk
okkar í Danmörku hafði barist fyrir því að
við fengjum hæli í landinu og ég man að við
vorum sótt af lögreglu um borð.
Danir eru sérstaklega mannlegir að öllu
leyti. í Danmörku kynntist ég því í hverju
það felst að vera mannlegur.
Okkur var veitt hæli í Danmörku með því
skilyrði að við ynnum enga vinnu. Þar vorum
við síðan fram á haust 1942 þegar nasistar
hófu skipulega leit að Gyðingum í landinu.
33