Læknablaðið - 01.12.2014, Blaðsíða 41

LÆKNAblaðið 2014/100 681
Í T i l E F n i 1 0 0 Á R a Ó S l i T i n n a R Ú T G Á F U l æ k n a b l a ð S i n S
lækna sem vildu vera í viðskiptum við samlagið. Stofnfundur
Læknafélags Reykjavíkur gerði því lítið annað en að þeir læknar
sem vildu stofna félagið, þeir voru alls níu, samþykktu gjaldskrá
Sjúkrasamlagsins. Nær allir læknar voru í föstum störfum sem
flest voru á vegum hins opinbera þannig að hér var verið að semja
um aukavinnu þeirra. Guðmundur Magnússon (1863-1924) sem
þá var kennari við Læknaskólann var fyrsti formaður félagsins
en árið 1911 tók Guðmundur Hannesson við stjórnartaumunum
og sat til ársins 1915 en var í stjórninni til ársins 1917. Fljótlega
þróaðist starfsemi félagsins út frá þröngu hagsmunafélagi og á
vegum félagsins voru haldnir ýmsir fræðslufundir um sjúkdóma
og önnur læknisfræðileg efni. Líklegt má telja að hér hafi einkum
gætt áhrifa Guðmundar Hannessonar sem jafnan taldi mikla þörf
á að fræða og bæta samfélagið ekki síður en kollegana.
Árið 1915 hóf Læknafélag Reykjavíkur útgáfu Læknablaðsins
sem komið hefur út óslitið síðan og tókst með því að halda úti
fræðilegri umræðu og birta mikilvægan fróðleik um heilbrigðis-
mál handa almenningi. Guðmundur hafði lengi haft hug á gefa
út læknablað en það var Maggi J. Magnús (1886-1941) sem flutti
erindi á fundi hjá læknafélaginu í febrúar 1914 „Um stofnun mál-
gagns fyrir lækna og heilbrigðismál.“ Skipuð var undirbúnings-
nefnd og síðar kosin ritstjórn og í janúar 1915 kom fyrsta tölublað
Læknablaðsins út. Menn voru samt ekki á eitt sáttir um það hvernig
blaðið ætti að vera en voru hins vegar sannfærðir um að „alþýðlegt
tíma rit og læknarit fara ekki saman“. Ritstjórnarstefnan var ekki
mótuð fyrirfram heldur mótaðist hún eftir því sem árin liðu og
Lækna blaðið varð blað fyrir lækna um læknisfræði, heilbrigðismál
og stéttarmálefni en það þjónaði einnig upplýstum almenningi
og stjórnvöldum. Fjárhagsgrundvöllur blaðsins var frá upphafi
ótraustur og það reyndist ótrúlegur barningur að halda útgáfu
þess gangandi. Eftir að Læknafélag Íslands var stofnað reyndi
Guðmundur Hannesson að fá það til að annast útgáfu blaðsins
en það tókst ekki þótt blaðið fengi nokkurn fjárstyrk frá félaginu.
Fullyrða má að útgáfa Læknablaðsins sem í upphafi var að
stórum hluta verk Guðmundar Hannesson sem sat í ritstjórn á
árunum 1915-1921, sé eitt mikilvægasta framlag til eflingar ís -
lensk ra heilbrigðismála á fyrri hluta 20. aldar. Blaðið hefur frá
upphafi verið nær eini vettvangurinn fyrir fræðilegar greinar í
læknisfræði og sem slíkt verið forsenda fræðilegrar umræðu og
það gegndi veigamiklu félagslegu hlutverki þegar stéttarvitund
lækna var í mótun. Þá skal ekki vanmeta þann mikilvæga þátt
að miðla læknisfræðilegri þekkingu um heilbrigðismál, í víðasta
skilningi þess orðs, meðal almennings. Með útgáfu Læknablaðsins
urðu heilbrigðismálefni í samfélagsdeiglunni með faglegum hætti
og með það að markmiði að efla samfélagið í heild.
Á fundi Læknafélags Reykjavíkur í nóvember 1916 var kosin
nefnd, Guðmundur Hannesson, Guðmundur Magnússon og
Gunn laugur Claessen (1881-1948), til að huga að stofnun heildar-
samtaka lækna á Íslandi, en ekki þótti heppilegt að stækka Lækna-
félag Reykjavíkur enda var grunnur þess á öðrum forsend um. Í
Reykjavík hafði vaxið upp stétt sjálfstætt starfandi lækna sem
störfuðu á allt öðrum forsendum en embættislæknar víða um
land. „Nú eru hér fleiri læknar en embætti eru til og eftir fáein
ár verða sennilega embættislausir læknar víðsvegar um land. Við
rekum okkur þá á samkeppnina, kosti hennar og lesti. Það verður
vandlifaðra en áður …“ sagði Guðmundur Hannesson meðal
annars í röksemdum fyrir stofnun heildarsamtaka lækna. Hags-
munir lækna sem stéttar voru grundvallarástæða fyrir stofnun
félagsins en þau mál sem einkum brunnu á embættislæknum voru
að sjálfsögðu kjaramálin, þar með talið endurmenntun, sumarfrí
og læknisbústaðir, og ekki síður áreiti frá almenningi og yfirvöld-
um sem læknar töldu stundum að væru óþarflega afskiptamikil
um þeirra störf.
Læknafélag Íslands var stofnað á fundi í Læknafélagi Reykja-
víkur 14. janúar 1918 og töldust stofnfélagar vera 39 þótt einungis
hluti þeirra hafi getað verið viðstaddir fundinn. Læknafélag
Reykjavíkur kaus fyrstu stjórnina en í henni voru Guðmundur
Hannesson formaður en aðrir í stjórn voru Guðmundur Magnús-
son og Sæmundur Bjarnhéðinsson (1863-1936). Í lögum félagsins
sagði að tilgangur þess væri að „efla hag og sóma íslenskrar lækna-
stéttar, samvinnu meðal lækna í heilbrigðismálum þjóðarinnar
og glæða áhuga lækna fyrir öllu er að starfi þeirra lýtur.“ Þá var
einnig tekið fram, ef áhugi væri fyrir hendi meðal félagsmanna til
þess að gefa út tímarit, ætti að kjósa ritstjórn til þess. Ekki skal á
nokkurn hátt dregið úr þætti annarra nefndarmanna við gerð laga
félagsins en hér eru áhugamál Guðmundar Hannessonar komin
og ólíklegt annað en hann hafi komið þessu að.
Fyrsta aðgerð Læknafélags Íslands var að hóta fjöldauppsögn-
um lækna, eftir ítrekaðar málaleitanir, ef kjör þeirra yrðu ekki leið-
rétt og var þetta í fyrsta sinn sem ýjað var að slíku sem baráttu tæki
í kjarabaráttu. Á árum heimsstyrjaldarinnar fyrri geisaði óðaverð-
bólga en laun opinberra starfsmanna sátu eftir þannig að erfitt var
með framfærslu hjá flestum opinberum starfs mönnum sem ekki
höfðu búskap eða sjálfsaflafé. Stjórnvöld urðu við réttmæt um
kröfum lækna og fengu þeir í fyrstu svokallaða dýrtíðaruppbót
en síðan voru launin hækkuð nokkuð. Áfram var þó gert ráð fyrir
að heildarlaun þeirra væru að stórum hluta greidd af almenn-
ingi vegna læknisþjónustu og var af þeim sökum erfitt að manna
læknishéruð víða um land. Kjaramálin voru lengi vel helsta bar-
áttumál læknafélagsins en læknum var erfitt um vik þar sem þeir
áttu yfirleitt ekki samleið með öðrum launþegafélögum. Annað
mál sem læknafélagið tók föstum tökum voru em bættisveitingar
stjórnvalda en þar hefur löngum loðað við að önnur sjónarmið en
hæfni ráði för. Læknafélagið hafði skýra stefnu í þessum málum
og vildi alls ekki að almenningur fengi að kjósa lækni til starfa
Læknablaðið var hugarfóstur
Guðmundar og fyrstu skrefin
steig hann norður á Akureyri
með handskrifuðu blaði handa
læknum. Í janúar árið 1915
kom út fyrsta tölublað af
Læknablaðinu og Guðmundur
var ritstjóri allt til ársins
1921. Hann lagði grunninn að
blaðinu og kom því í gegnum
fyrstu árin með þrautseigju
og atorku. Blaðið hefur frá
upphafi haft áhrif langt út fyrir
raðir lækna.