Læknablaðið - 01.12.2014, Blaðsíða 30

670 LÆKNAblaðið 2014/100
Mynd 3 (A-I). Æðakölkun í kransæðum. Myndirnar sýna mismunandi meingerð
æðakölkunarskellna og mismunandi mikla þrengingu æðahols. Efsta röð (A,B,C) sýnir
rof í æðaskellum sem leitt hafa til segamyndunar. Á mynd A er æðin lítið þrengd
og seginn stíflar ekki æðina. Á myndum B og C eru vaxandi þrengsli af völdum
æðakölkunarinnar og segarnir stífla æðaholið að mestu eða öllu leyti. Miðröðin (D,E,F)
sýnir æðaskellur með þunnu bandvefslagi milli fitukjarnans (NC: necrotic core) og
æðaholsins sem valda vaxandi þrengslum með stækkandi fitukjarna. Neðsta myndaröðin
(G,H,I) sýnir æðaskellur með stöðuga meingerð, þykkt bandvefslag milli fitukjarna og
æðahols og því minni hættu á æðarofi. Aftur eru sýnd vaxandi þrengsli frá vinstri til
hægri. Myndin er fengin úr heimild nr. 27 og er birt með leyfi Journal of the American
College of Cardiology.
Tafla I. Áhættuþættir kranæðasjúkdóms.
Óbreytanlegir áhættuþættir
Aldur
Kyn
Ættarsaga (tæplega 60 sértækir arfbreytileikar með tengsl við
kransæðasjúkdóm hafa fundistl)
Mögulega breytanlegir áhættuþættir
Reykingar
Blóðfituröskun (hátt LDL-kólesteról, lágt HDL-kólesteról, hátt ekki-HDL
kólesteról, hátt lípóprótein a, háir þríglýseríðar)
Háþrýstingur
Sykursýki
offita
Kæfisvefn
Hreyfingarleysi
Storkuþættir (fibrinogen, factor VII)
Bólguþættir (CRP, interleukin-6)
Óhollt mataræði (lítið af grænmeti, ávöxtum, trefjum, grófu korni, fiski.
Mikið af fíngerðum kolvetnum og mettaðri fitu)
ofneysla áfengis
Vanstarfsemi skjaldkirtils
Langvinn nýrnabilun
Sálrænir þættir
Slæmar félagslegar aðstæður
sér hjarta- og æðasjúkdóm. Matið er gert með áhættureikni eða
skortöflum og á grundvelli þess er veitt persónubundin ráðgjöf
sem miðar að því að draga úr áhættunni fyrir þann einstakling.32
Þótt þessi nálgun geti gagnast einstaklingnum og hjálpað honum
við að ná tökum á sínum eigin áhættuþáttum, hefur hún lítil áhrif
á nýgengi kransæðasjúkdóms hjá þjóðinni í heild.33 Ástæðan er sú
að þeir sem eru í mestri áhættu (yfir 5% líkur á dauðsfalli vegna
kransæðasjúkdóm innan 10 ára) eru svo lítill hluti af þjóðinni að
jafnvel þótt áhætta hvers og eins sé há, þá greinast flest tilfelli af
kransæðastíflu úr þeim stóra hópi fólks sem er í miðlungs áhættu
samkvæmt áhættumatinu.34 Þetta fyrirbæri er kennt við Geoffrey
Rose og stundum kallað forvarnarþversögnin. Afleiðing hennar
er sú að margir einstaklingar sem gangast undir áhættumat og
greinast ekki í aukinni áhættu koma síðar til með að greinast með
hjartasjúkdóm. Ekki er þó rökrétt að líta svo á að matið sem slíkt sé
gallað, heldur er jákvætt forspárgildi þess fremur lágt, enda ekki
um eiginlegt greiningarpróf að ræða.35
Lýðgrundaðar forvarnir
Hér er átt við inngrip sem miða að því að hafa jákvæð áhrif á
áhættuþætti hjá þýði einstaklinga, það er þorra almennings, óháð
áhættustigi hvers og eins.30 Þeir sem forvörnin nær til verða í
flest um tilvikum lítið varir við inngripið sem þó getur verið mjög
áhrifaríkt. Ágætt dæmi er reglugerð um bann við reykingum á
opinberum stöðum en einnig lög um bann við tóbaksauglýsingum
og takmörkun á saltinnihaldi tilbúinna matvæla. Þessar aðgerðir
hafa dregið úr notkun tóbaks og lækkað blóðþrýsting hjá þjóð-
inni.31,36 Af sama meiði er svokallaður sykurskattur sem miðar að
því að draga úr neyslu matvæla sem innihalda viðbættan sykur.
Þessi úrræði draga úr offitu og lækka nýgengi sykursýki hjá þjóð-
inni, sem aftur fækkar sjúkdómstilfellum og bætir lýðheilsu. Lýð-
grunduð inngrip eru af sumum talin vega að sjálfsákvörðunar-
rétti fólks því að hverjum og einum ætti að vera frjálst að neyta
óhollrar fæðu kjósi hann það. Á hinn bóginn er auðvelt að færa rök
fyrir því að nauðsynlegt sé að hafa eftirlit og regluverk um heilsu-
spillandi efni í matvælum og tóbaki, líkt og gert er við geislavirk
og loftmengandi efni.
Einkenni
Kransæðasjúkdómur getur verið einkennalaus eða einkennalítill
framan af. Þegar misræmi verður milli framboðs og eftirspurnar
eftir súrefnisríku blóði í vöðvafrumum hjartans gera einkenni vart
við sig. Í fyrstu eru þau aðallega tengd áreynslu eða álagi. Ein-
kenni geta þó líka verið almenns eðlis eins og þreyta og úthalds-
leysi sem eykst eftir því sem lengra líður. Algengasta einkenni
blóðþurrðar í hjartavöðva er hjartaöng.37 Um er að ræða þyngsla-
eða herpingsverk, oftast vinstra megin í brjóstkassa eða fyrir miðju
brjósti sem getur leitt upp í háls og kjálka, út í vinstri handlegg
eða báða handleggi og jafnvel aftur í bak.37 Einkennin geta verið
ólík milli einstaklinga en oftast koma þau fram með svipuðum
hætti hjá hverjum og einum sjúklingi. Yfirleitt stendur verkurinn í
nokkrar mínútur í einu og lagast við hvíld eða töku æðavíkkandi
lyfja. Hverfi verkurinn ekki eða komi við minniháttar áreynslu,
er talað um hvikula hjartaöng. Kransæðasjúkdómur getur verið
án einkenna eða einkennin ósértæk, sérstaklega hjá sjúklingum
með sykursýki, og er talið að truflun í dultaugakerfinu komi við
sögu.38-40
Alvarleiki einkenna hjá sjúklingum með kransæðasjúkdóm er
aðallega metinn með tvenns konar kvarða. Við mat á hjartaöng er
oftast stuðst við CCS-flokkun (Canadian Cardiovascular Society)
Y F i R l i T