Læknablaðið - 01.12.2014, Blaðsíða 50

690 LÆKNAblaðið 2014/100
U M F J Ö l l U n O G G R E i n a R
■ ■ ■ Hávar Sigurjónsson
Frá smæstu frumu til stærsta fjalls
- umfang Valgarðs Egilssonar
„Ég vil kalla þetta veraldarsögu,“ segir
Valgarður Egilsson sem hefur ritað
æviminningar sínar og gefur út undir
heitinu Steinaldarveislan. Í formálsorð-
um segir hann: Við erum eins og víking-
arnir og aðrir forfeður okkar að erfðum
til. Tegundin maður breytist ekkert að
kalla á þúsund árum, (og hefur þar með
varla breyst neitt á fimm þúsund árum,
frá steinöld.)
Frásögnin hefst með fæðingu sögumanns
á jafndægri á vori, þann 20. mars 1940
á Grenivík við austanverðan Eyjafjörð.
Sonur hjónanna Egils Áskelssonar og
Sigurbjargar Guðmundsdóttur er lengst
af bjuggu í Hléskógum í Höfðahverfi.
Þar voru æskustöðvar Valgarðs. Hann
rekur báðar ættir sínar til hinna fornu
og nú horfnu byggða austan við Eyja-
fjörð, í Fjörðum og á Flateyjardalsheiði
hvar bjuggu árhundruðum saman, allt frá
landnámi, nokkur hundruð manns. „Þær
byggðir fara að leggjast af um aldamótin
1900 og eyddust síðan alveg á skömmum
tíma; síldin og seinna stríðið áttu stærstan
þátt í þessu,“ segir Valgarður.
Fæddur í miðju heimsins
„Grenivík er miðja heimsins. Þeir sem
eru fæddir þar niðri á bakkanum þeir
vita þetta, þar er miðja heims. Það fékk
ég staðfest þegar ég sjö vetra fór að stauta
mig fram úr landakortum, alls staðar stóð:
svo og svo margar gráður west from Gre-
en-wich. Greenwich hlaut að þýða Greni-
vík. Og ekki bara að staðir veraldar væru
miðaðir við Grenivík heldur var tíminn
það líka. Greenwich mean time.“
Valgarður var og er náttúrubarn.
Systkinahópurinn var stór, 8 börn fæddust
foreldrum hans og 7 komust upp. „Við
höfðum óslökkvandi áhuga á landinu,
gróðrinum og dýralífinu. Ég nýtti hverja
stund til gönguferða um landið í kring.
Maður hafði augun opin. Þá kom ég auga
á pínulitla jurt í klettasprungu. Grasa-
fræðingar greindu þetta. Hún hafði ekki
fundist áður á Íslandi, og fékk heitið
skeggburkni. 60 árum síðar fannst annað
eintak skammt frá. Ég vitja jurtarinnar
gjarnan í heimsóknum mínum eftir að ég
var fluttur burt.
Ég kom löngu síðar til Kína og heim-
sótti barnaheimili. Börnin þar höfðu að
meðaltali 6 fermetra til að hreyfa sig á.
Við systkinin höfðum 600 ferkílómetra,
fjalllendið milli Eyjafjarðar og Skjálfanda.
Náin sambúð við dýr hafði líka varan-
leg áhrif. Hundar, hestar, kýr og kindur.
Ég hef alltaf verið sannfærður um að dýr
hugsi og hafi tilfinningar. Við persónu-
gerðum náttúruna. Lækur í vorleysingum
hafði skap og ætlan. Landkenni voru
persónugerð. Vindurinn líka. Veðrin. Ég
hafði óslökkvandi áhuga á fólkinu og
alvörulífi þess, leikverkinu sjálfu, alvöru-
leiknum. Með snert af kómedíu. Og um-
gjörðina, sviðið, myndaði náttúran sjálf.“
Germönsk og keltnesk blanda
Drjúgur hluti bókar Valgarðs er helgaður
því mannlífi og náttúru sem hann ólst
upp við á 5. áratug síðustu aldar. „Tacitus,
sagnaritarinn rómverski, hefði nefnt
okkur í framhjáhlaupi sem venjulegan
germanskan stofn með sterkri keltneskri
blöndu, fólk þetta væri frábitið heimspeki,
vopnlaust og varnarlaust. Tacitus hefði
nefnt eins og hann segir um Germani, að
börn þeirra væru ævinlega moldug upp
fyrir haus – en þau væru ávallt hraustleg
og glaðleg. Og að þjóðarbrot þetta væri
sagt trúa á ímynduð öfl í náttúrunni, á
stokka og steina og nefndi börn sín eftir
grjótinu. Þessi lýsing passar einmitt alveg.
Í þessari menningu austan Eyjafjarðar
vorum við strákar einmitt alltaf moldugir
upp fyrir haus og þó hraustir. Alltaf úti.
Og reyndar berfættir hálft árið. Og við
vildum ekki styggja ímynduð öfl í nátt-
úrunni. Tacitus hefði nefnt þjóðarbrotið
berfætta utanhússfólkið. Þessi forna menn-
ing vék á fáum áratugum við tilkomu
„Ég hélt að teikning yrði mitt ævistarf,“
segir Valgarður sem skreytir bók
sína mörgum skemmtilegum
teikningum. Hér svala þorsta
sínum smali, hestur og
hundur.