Tímarit Máls og menningar - 01.03.1958, Qupperneq 35

UM SÖFNUN OG VARÐVEIZLU ÍSLENZKRA SÖGUHEIMILDA
um. Af bréfi Jóns Ámasonar rektors
á Hólum, síðar biskups, má sjá, að
Árni hefur beðið hann aS athuga
kennslubækur skólapilta á Hólum,
hvort þær væru ekki bundnar inn í
gömul handritaslitur skráS. Jón Árna-
son kemst svo aS orSi í bréfi 25.
Juní 1703: „Effter ydar sydustu be-
giering ad Hoolum i fyrra sumar um
nockur pergament af bokum skoola-
pilta hef eg þau utvegad so mörg sem
eg kunne og meinte hellst vera ydar
Herradom þægeleg; tok eg öll þaug,
sem eg hugde vera ur sögum og noch-
ur þar ad auke, mörg voru effter, enn
þaug flestöll ur lögbokum gömlum.“
Bréf Árna Magnússonar til Björns
Þorleifssonar Hólabiskups eru linnu-
lausar bænir um skinnbækur, skjöl
og bréf: „Minn broder skrifar sig og
vída vita af gömlum lögbokum, þess
fleire sem eg af þeim fá kinne, þess
kiærara er þad mier, hefe eg og mín-
um brodur til forna sagt hve Super-
stitiosé eg pergaments bækur þráe,
jafnvel þott þad ei være nema eitt
half blad, eda ríngasta rifrillde þegar
þad ickun være a pergament ...“
Hann biður biskupinn að huga að
gömlum skjölum þegar hann sé á
yfirreið um biskupsdæmið: „Sie nu
so ad minn broder visitatiu birje, þá
bid eg einkanlega ei gleimest allstad-
ar effter gömlum documentum ad
inqvirerast. Eg er viss uppa ad vid
kirkiurnar hier og hvar ennu þess-
konar dröslur liggja . ..“
Aldrei er Árni Magnússon bæn-
heitari í kvabbi sínu við biskup en
þegar ræða er um handrit og bréf úr
kaþólskum sið. Hann vissi sem var,
hver tortíming vofði yfir þessum
heimildum: „Eg þacka aludlega fyrir
þá undertekt um ad lata afskrifa þaug
gömul bref er elldri eru enn 1560, sem
i visitatium kunna fyrer ad verda, so
vel sem ad giefa mier notitie um
pergaments bækur vondar og godar,
eda þeirra slitur, hvar þær eru og
hvernin beskaffadar, ef occurrera
kunna ... En Fin, allt hvad elldra er
enn 1560 hveriu nafni sem þad heiter
er eg so smá þægur um ad eg helld
þad firir thesaurum, hversu lited sem
i þad er spunnid hvad um sig ...“ Og
hann heldur áfram í sama bréfi: „Nu
bid eg Monfrere so vel giöra og i
sama máta mier senda öll þau gömul
bref smá og stór, heil og rotinn, sem
vid Holabiskupsdóm liggja elldri en
1580, skulu þaug öll ad ári ospiöll-
ud aptur koma.“
Því fór fjarri að öll þau handrit,
sem Árni Magnússon fékk að láni frá
íslandi, kæmu aftur „óspjölluð“.
Eldurinn, vágestur og erfðafjandi ís-
lenzkra söguheimilda, elti þau yfir
hafið, og í brunanum mikla í Kaup-
mannahöfn 1728 brann æðimikið af’
íslenzkum skjölum, og er sumt af því
óbætanlegt, en í rauninni vita menn
ekki með öruggri vissu um handrita-
tjónið af völdum eldsins.
Saga íslenzkra handrita og sögu-
25