Tímarit Máls og menningar - 01.03.1958, Síða 111

UMSAGNIR UM BÆKUR
hluti af því bezta í bókmenntum okkar að
fornu og nýju hefur að meiru eða minna
leyti verið af sagnfræðilegum toga spunn-
inn, enda þótt skáldskap væri einatt leyft
að ná yfirhönd, með tilliti til þess sem bet-
ur þótti fara á í frásögn. Hetjuafrek hvers-
konar og manndómur hafa löngum þótt þess
virði að vera á bók fest og geymast í minn-
um meðal okkar, og hefur þá ekki alltaf
verið að því spurt hvort viðkomandi kappi
var hárrar eða lágrar gráðu í þjóðfélags-
stiganum, Noregskonungur eða umrenning-
ur; skáld og landvinningamaður, ellegar út-
lagi í Drangey. Áhuginn á persónusögunni,
gildi og sérkennum einstaklingsins, hefur
ráðið mestu.
Með þetta í huga mætti ætla, að bók eins
og „Hetjuraun" eftir Nikolai Ostrovskí
væri einkar vel til þess fallin að vekja áhuga
íslenzkra lesenda. Hún er í senn sagnfræði
og skáldskapur; sjálfsævisaga í skáldsögu-
búningi, sem þó er ekki þyngri í vöfum en
svo, að við lestur bókarinnar finnst manni
hún segja frá hlutunum einmitt eins og þeir
hljóti að hafa gerzt. Og svo er hún fyrst og
fremst einstæð og heillandi persónusaga.
Vel má vera, að ekki sé rétt að skipa
henni í röð listaverka, í þess orðs ströng-
ustu merkingu. Tjáning hennar er ofur lát-
laus; það er miklu fremur efnið sjálft en
meðferð þess sem gefur henni gildi, og er
hún þó hvergi dauð. Frásögn höfundarins
er einmitt gædd því lífi sem sprottið er af
innlifun og samlifun við það sem fjallað er
um. Ég hef fyrir mitt leyti aldrei lesið fróð-
legri og aðdáanlegri bók um rússnesku bylt-
inguna; þar er hversdagsmaðurinn alla
stund á miðju leiksviði, að vísu enginn
„hversdagsmaður" þegar á hólminn er kom-
ið, heldur hetja — eins og svo margir nafn-
lausir menn mannkynssögunnar fyrr og síð-
ar, sem aldrei hafa komið því í kring eða
haft aðstæður til að skrifa um sín Galla-
strið. En það voru einmitt þannig menn,
sem leiddu rússnesku byltinguna til sigurs;
annars hefði hún engin orðið.
Örlög höfundar urðu bitur; hann féll í
valinn fyrir aldur fram. Sú vitnekja kann
að hafa áhrif á lesandann, jafnvel fyrir-
fram, en hún haggar engu. Miklu fremur
orkar hún sem mótvægi, á sinn hátt sterkt
og áhrifaríkt, við stutta en innihaldsauðuga
ævi söguhetjunnar.
Þýðing Þóru Vigfúsdóttur er á góðu og
tilgerðarlausu máli, sem fellur vel að efn-
inu.
Elías Mar.
Jðnas Árnason:
Veturnóttakyrrur
Heimskringla.
Reykjavík MCMLVII
eturnóttakyrrur eru þriðja bók Jón-
asar Ámasonar. Bókin Fólk kom út ár-
ið 1954, Sjór og menn árið 1956. Þessi síð-
asta bók hans skiptist í Frásagnir, Svip-
myndir og Sögur, og er sú efnisskipting að
öllu lík hinum fyrri bókum. Efnið sver sig
einnig í ætt við fyrri bækur hans, þótt það
sé nú staðbundið við ákveðinn landshluta
að mestu, Austurland og Austfirði. Það sem
Jónas Árnason veit ekki um þennan hluta
Islands, sem næstur er Evrópu, er ekki þörf
að vita. Hann þekkir fólk þessa landshluta
og dýrin, bæði villt og tamin, fjöll og fiski-
mið, unað austfirzkrar náttúru í logni og
sólskini og hinn tryllta leik höfuðskepn-
anna. Jónas hefur fest ást á þessum lands-
hluta og þeim sem þar búa, mönnum og
málleysingjum, og jafnvel dauðum hlutum,
eins og gömlum bátum, sem komnir em á
þau ellilaun, sem slíkum trogum eru ætluð:
að fá að fúna á þurru landi eða verða lík-
kistur færeyskra sjómanna. Ég þekki engan
101