Tímarit Máls og menningar - 01.02.1962, Blaðsíða 84

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
legri mótstöðu Rússanna. Þann 2. desember
skrifar yfirmaður þýzka herforingjaráðsins
í dagbók sína: „Andspyrna Rússanna nær
nú hámarki.“ Guderian skrifar: „Árásin á
Moskvu er farin út um þúfur. Við höfum
goldið sérlega mikið afhroð." Norðanvið
Túla var 24. vélaherflokkurinn í algjörri
sjálfheldu. Á hitamælinum mátti lesa 4-50.
Það var ekki lengur um }>að að ræða að
gera árás, ekki einu sinni að halda fremstu
stöðunum. Lið Þjóðverja tók að hörfa á
öllum Moskvuvígstöðvunum. í mörgum
herfylkjanna var fallinn meir en helmingur.
Frá 16. nóvember til 4. desember féllu í
orrustum meir en 55.000 af liði Þjóðverja.
Júrí Sjúkov, sem tekið hafði við yfir-
stjórn hersins á miðvígstöðvunum af Timo-
sjenkó, hóf allsherjar sókn þann 6. des.
Hersveitir Rússa fóru á hreyfingu á allri
hinni 320 km. löngu Moskvuvíglínu. Mynd-
aðir höfðu verið þrír nýir herir úr flokkum,
sem komnir voru frá Síberíu og hlotið
höfðu sérstaka æfingu í vetrarbardögum.
Allan desembermánuð hörfuðu Þjóðverjar
vesturábóginn. Moskva var óhult. Hitler
var búinn að tapa stríðinu.
Manstein marskálkur, sem brezki hern-
aðarfræðingurinn Liddel Hart hefur kallað
„hættulegasta fjandmann bandamanna",
dró sína lærdóma af ósigrinum og hefur
skýrt herfræðilega villu þýzku herstjóm-
arinnar sem svo: „Hitler vildi gera út um
stríðið með sókn á báðum örmum (sem
engin tök voru á vegna hlutfallsins milli
liðsaukans og víðáttunnar), yfirstjórn land-
hersins vildi gera út um stríðið á miðvíg-
stöðvunum. Það er þessi klofni skilningur,
sem leiðir loks til mistaka herstjómarinnar.
Það er rétt að Hitler samþykkti þá niður-
skipun hersins, sem yfirstjórnin lagði til,
en eftir henni átti að beita hemum í tvennu
lagi norðan við Pripetfenin en í einu lagi
að sunnan. En misklíðin um sóknarstefn-
una hélzt allt til loka bardaganna. Árangur-
inn gat ekki orðið nema einn: Hitler náði
ekki markmiðum sínum því þau voru of
langt hvort frá öðm, en eyðilagði þó fyrir-
ætlanir yfirherstjórnarinnar."
En þetta er engan veginn fullnægjandi
skýring. Villumar í herfræðiskilningi For-
ingjans liggja í augum uppi og vafalaust
hafa þær átt sinn þátt í því að innrásar-
fyrirætlanirnar fóru út um þúfur. En því
má heldur aldrei gleyma, að strax í júlílok
fóru einmitt þeir, sem skýrast hugsuðu
meðal þýzku herstjórnarinnar að örvænta
um þróun bardaganna, ekki fyrst og fremst
af óvissu eða vegna þeirra mótsagna, sem
Hitler átti sök á, heldur öllu fremur vegna
þeirrar verulegu seinkunar, sem orðin var
á upphaflegum fyrirætlunum og fyrirstaða
rauða hersins orsakaði.
Þess verður að gæta — og það mætti ein-
mitt vera prófsteinninn á stjómarstefnu
Sovétríkjanna 1940 og 1941 — að þó rauði
herinn fengi sína duglegu rassskellingu á
fyrstu vikum innrásarinnar, var hann þó
aldrei algjörlega óviðbúinn. Hann stóð höll-
um fæti. Sumum hópum hans var sundrað,
en hann var ekki gjörsigraður eins og
pólski herinn eða sá franski.
Vissulega bauð víðátta landsins Sovét-
hemum uppá liverskonar tækifæri til und-
anhaldsaðgerða. En það er mikilvægt að
gera sér grein fyrir því, að ráðamenn Sovét-
ríkjanna höfðu vandlega horfzt í augu við
hugsanleg átök þar sem slíkra ráðstafana
mundi þurfa við. Herstyrkur Rússa um það
bil sem innrásin hófst nægði ekki til að
verja landamærin, eða landamærasvæðin
fyrir þeim fjömtíu og fimm herfylkjum,
sem Þjóðverjar tefldu fram, en það kom í
Ijós að herinn var við því búinn að bregð-
ast skjótt við og hefta innrás Þjóðverjanna
með varanlegum hætti tæpum hálfum mán-
uði eftir að hún hófst. Það má ekki gleym-
ast að fyrstu stóm gagnáhlaup Rússa við
74