Tímarit Máls og menningar - 01.02.1962, Blaðsíða 103

UMSAGNIR UM BÆKUR
Gísli Kolbeinsson:
Rauði kötturinn
ísafoldarprentsmiðja 1961
SjÓmennska og skáldskaparnáttúra eru
íslendingum í blóð bomar frá fornu
fari. Þó hefur þetta tvennt sjaldnar farið
saman en ætla mætti. Mörg skáld okkar
hafa þó stundað sjómennsku part úr ævi,
sótt í siglingar yrkisefni, og sjórinn er víða
lifandi þáttur í skáldskapnum. En þessi
siglinga- og skáldaþjóð hefur þó aldrei
eignazt vemlegt sjómannaskáld í líkingu
við Joseph Conrad eða Melville. Má það
undarlegt teljast, þar sem sjómennska og
siglingar eru óþrotleg söguefni og býsna
fjölbreytileg.
Nú fyrir jólin kom út skáldsaga eftir
ungan íslenzkan sjómann, Gísla Kolbeins-
son. Hann hefur undanfarið stundað sjó frá
Vestmannaeyjum, en var áður víða í fömm
á íslenzkum verzlunarskipum, hefur lokið
prófi frá Stýrimannaskólanum en þar áður
stundað nám í menntaskóla og mun einnig
hafa numið um skeið myndlist við Kúnst-
akademíið í Kaupmannahöfn.
Við lestur sögunnar kemur fljótt í ljós
að myndlistin liggur ekki fjarri skáldinu,
honum er lagið að draga upp skýrar og ljós-
ar myndir í rituðu máli, lýsa fólki, um-
hverfi þess og viðbrögðum þannig að það
stendur lesandanum ljóslifandi fyrir hug-
skotssjónum. Sögufólkið í Rauða kettinum
er allt greinilegt og athafnir þess eðlilegar.
Höfundur markar sér ákveðið svið, gætir
þess að skjóta hvergi yfir markið og ætla
ekki persónum sínum annað en það sem í
þeim býr. Og því verður árangurinn sá að
Rauði kötturinn er tvímælalaust í röð beztu
skáldsagna sem hér hafa komið út á síðari
árum.
Sagan greinir frá ævintýrum íslenzkra
sjómanna nokkra daga meðan skip þeirra
liggur í höfn í Havana. Þeir kynnast sjó-
mannaknæpum borgarinnar, þar sem föl er
fyrir fé blíða kvenna, fangelsum borgarinn-
ar þar sem fólk getur „gleymzt" mánuðum
eða árum saman. Borgin sjálf, stræti henn-
ar og torg, íbúar hennar með tónlist í
göngulaginu, allt fær þetta sérstætt líf í
sögunni og ber persónulegt svipmót, þótt
við höfum ef til vill áður kynnzt svipuðum
borgum og svipuðu fólki í bókum frægari
höfunda.
Við fyrstu sýn virðist svo sem höfundur
hafi tileinkað sér um of stíl þann sem síð-
ustu áratugi hefur mjög verið uppi í bók-
menntum og sumir kallað „harðsoðinn“,
smitandi stíll sem hefur leikið margan höf-
und grátt. En við nánari aðgæzlu kemur í
ljós að sá ótti er ástæðulaus hvað Gísla Kol-
beinssyni viðkemur. Hann hefur að vísu
margt lært af þessum rithætti en apar hann
hvergi. Það er eigið andlit höfundarins sem
birtist í bókinni, stíllinn er lifaður fremur
en lærður. Víða hefði stfllinn meira að
segja mátt verða knappari, lýsingamar mun
styttri og orðfærri. Höfundur hefði einnig
getað forðazt ýmsa óþarfa hnökra sem sum-
staðar lýta ágæta frásögn.
Atburðir sögunnar eru ekki stórir um sig
né miklir að fyrirferð, Gunnar Garðarsson
stýrimaður á Stapafelli verður ástfanginn
af Lenu, kynblendingi, sem sýnir haítískan
dans á „Rauða kettinum" og hefur fram-
færi af blíðu sinni. Sigtryggur sem gengur
í hvítum fötum og hefur kynnzt hitabeltis-
löndum af lestri bóka, lendir í fangelsi fyr-
ir litlar sakir; Lena tekur atvinnu sína
fram yfir ástina, en gerir sér þó ferð í sögu-
lok niður að höfn og hittir Gunnar um það
bil er skipið lætur úr höfn, gefur honum að
skilnaði verndargrip sinn, lítinn kross. Síð-
an hverfur hún í fylgd með nýjum við-
skiptavini, feitum negra. „Vel á minnzt,
hversvegna freistar þú ekki gæfunnar, Mol-
ander?“ hafði Gunnar sagt við negrann,
fulltrúa skipamiðlarans. „Æ-æ-æ, þú ert
93