Tímarit Máls og menningar - 01.03.1963, Side 15

LIÐINN ALDARFJÓRÐUNGUR
menningu þennan aldarfj órðung. Þið munið að við erum á sjónarhæð, við
vatn, og höfum verið að spegla okkur í tímanum og vatninu.
En var það í rauninni endurspeglunin sem skipti máli? Og hefur Mál og
menning nokkru sinni látið sig endurspeglun hlutanna öllu varða? Hefur fé-
lagið ekki miklu fremur viljað leysa krafta úr læðingi, móta bókmenntunum
og þjóðinni stefnu og farveg, fá hjörtun til að slá hraðar og efla skáld til
stórra verka ?
Og hverju höfum við áorkað, og hvemig hafa atvik þróazt og hvað er fram-
undan?
Þið munið hvernig félagið varð til: Nokkrir rithöfundar sem áttu ekki fyrir
næstu máltíð, en voru brennandi í andanum, sneru sér til þeirra sem áttu ekki
aura fyrir bók og sögðu: bindumst samtökum og gerum bækur svo ódýrar að
allir geti eignazt þær. Var þá tilgangurinn það að gefa út ódýrar bækur? Já,
svo langt sem það nær. En til hvers? Til þess að almenningur hefði eitthvað
til að stytta sér stundir við eða væri ekki bókalaus? Höfðum við einhverja
oftrú á ódýrum bókum? Ætli sé verið að ljóstra upp nokkru leyndarmáli eftir
25 ár þó að sagt sé að fyrir stofnendum Máls og menningar hafi ekki vakað
nein kaupfélagsstefna, ekki eitthvert neytendasjónarmið, og þeir gengu því
síður með neinn fátæktarkomplex. Með útgáfu á ódýrum bókum vildum við
brjóta niður múrinn milli skálda og alþýðu og fá stóran lesendahóp, ekki í
neinu samúðarskyni við almenning, heldur til að vekja hann af svefni, flytja
honum nýjar skoðanir, nýjan skáldskap, kveikja hugsjónir í brjósti hans. Við
ætluðum að gerbreyta þjóðfélaginu, ryðja braut nýjum hugmyndum, nýjum
þjóðfélagsháttum og nýrri bókmenntastefnu, skapa víðari sjóndeildarhring,
glæða frelsisþrá alþýðu, gera þjóðina frjálsa. Og við trúðum á mátt skáld-
skaparins og á mátt hugsjónarinnar, sem er hjartsláttur hans.
Ykkur eru svo kunnir þeir rithöfundar og skáld, sem hér eiga hlut að máli,
og verk þeirra, að ekki þarf nema að minna á nöfnin. Mörg af þessum verkum
lýsa upp sögu Islands og samtíðina: íslenzk menning,Handritaspjall, íslenzka
þjóðveldið og fslenzka skattlandið, Ættarsamfélag og ríkisvald, ísland hefur
jarl, Sagnaskemmtun íslendinga, Vestlendingar, Á íslendingaslóðum í Kaup-
mannahöfn, Saga þín er saga vor, hin nýju ritgerðasöfn Sverris, Jónasar
Árnasonar, Einars Olgeirssonar, Vor í verum. Og er þó slitróttari þráðurinn
en við hefðum óskað: engin samfelld saga enn sem komið er. Skáldin og bók-
menntimar hafa staðið oss hjarta næst, og er ósegjanlegur fögnuður að geta
staðfest, þegar rennt er augunum yfir tímabilið, að íslenzkar bókmenntir risu
5