Tímarit Máls og menningar - 01.03.1963, Blaðsíða 80

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
förum ekki dult með það, að við berjumst
firir betri siðum í mannlegum samskipt-
um.
Við erum sakaðir um að list okkar lúti
hagsmunum ríkisins — en það er first og
fremst og einfaldlega vegna þess, að við er-
um einlæglega sammála háleitum hugsjón-
um þjóðfélags okkar. En það táknar hreint
ekki, að við sjáum ekki erfiðleika og ágalla
— að við gagnrínum ekki sjálfa okkur. Við
berjumst við allt, sem truflar okkur og tef-
ur. Markmið okkar hefur ævinlega verið
bjart og fagurt. Þess vegna erum við ekki
hræddir við að sína skuggahliðar.
Þetta segja sovétskir kvikmindarar um
hlutverk sitt. Þær kröfur, sem hið opinbera
gerir til lista eru, að þær skuli vera sósíal-
realistiskar. Og þá skulum við athuga hvað
sósíal-realismi er.
Sósíal-reaiismi er ekki einn einstakur
stfll —- tjáningarmáti — segja þeir — held-
ur skilningur okkar og skinjun á heimin-
um. Hann veitir listamanninum frjálsar
hendur í sköpun sinni með því einu skilirði,
að hann síni sanna mind af lífinu, ekki í
kirrstöðu heldur á hreifingu, — í fram-
vindu og í díalektískri þróun þess.
Þessi skilgreining nær skammt til út-
skíringa á listum í Sovétríkjunum. Merg-
urinn málsins er sá — að misvitrir mjög
svo misvitrir menn túlka sósíalrealisma á
mismunandi hátt. Sumir líta svo á að sósí-
al-realismi verði að sína í hverju verki
hetju, sem sé afbragð annarra manna og
skúrkurinn fái ævinlega makleg málagjöld
firir fólsku sína. Aðrir segja, að þetta sé
ekki svona einfalt — sína verði lífið í fram-
vindu, en það tákni ekki endilega, að ævin-
lega hljóti öll vandamál að verða leist í
hverju verki, en það verði að sína framá að
þau munu leisast, því framvinda sósíalism-
ans tákni endalok vandkvæða allra.
Svo eru þeir sem segja að sósíal-realism-
inn sé einfaldlega öll sú list, sem sínir
sanna mind af lífinu og hefur mannbætandi
áhrif í víðustu merkingu.
Og það eru mikil umbrot í þjóðfélaginu
— ekki sfst á listasviðinu. Kreddukarlar
frá Stalíntímunum sitja enn alltof víða og
hamla framþróun — og segja má að deilt
sé og það all fast um hverja mind, sem
gerð er og eitthvað gildi hefur.
Og þá skulum við snúa okkur að mind-
unum sjálfum. Ég er ekkert að segja ikkur
frá lélegum mindum. Það er nóg að taka
það fram, að í Sovétríkjunum einsog reind-
ar alls staðar annars staðar eru lélegar
mindir alltaf miklu fleiri en góðar. Helsta
mein lélegra minda firir austan er þetta
gamla kredduviðhorf, að sannleiks og lista-
gildi hljóti að vera í lagi, ef boðskapurinn
er réttur. Mig langar til að segja ikkur frá
nokkrum mindum, sem gerðar hafa verið
nílega og drepa þá um leið á deilur þær,
sem sprottið hafa upp í kringum þær. Kvik-
mind, sem einn af eldri leikstjórunum, Ræs-
man, gerði í firra og heitir: „Ef þetta er
ást?“ varð mjög umdeild. Mindin fjallar
um unglinga svona 18—19 ára í síðasta
bekk í skólanum. Þau eru skotin í hvort
öðru, skiptast á eldheitum ástarbréfum og
allt er þetta ósköp saklaust. Gömul
kennslukona finnur af tilviljun eitt af þess-
um bréfum og siðprútt hjarta hennar verð-
ur skelfingu lostið. Hún sér þama niður í
hildípi siðspillingar. Við svo búið má ekki
standa, hún tekur til sinna ráða. Næsta dag
skrópa elskendumir ungu í skólanum og
fara í þess stað útí skóg. Þegar þau koma
heim eru margir nábúar samankomnir í
húsgarðinum, og hafa haft spurnir af þessu
tiltæki, og finnst nú óskammfeilnin vera
makalaus — skrópa og stökkva útí skóg.
Og hvað vom þau að gera útí skógi? Móð-
ir stúlkunnar rekur henni löðrung, þegar
þær hittast þarna mæðgumar. Það eru
haldnir fundir í skólanum með kennurum
70