Tímarit Máls og menningar - 01.12.1966, Side 109

Umsagnir um bœkur
til þess að setja saman vandaðar handbæk-
ur í sögu að lokinni 40 stunda vinnuviku
við framhaldsskóla og við mjög mikinn
skort nýrra vísindarita, eiga því miklar
þakkir skilið, og þótt eitthvað verði að
verkum þeirra fundið, mega menn ekki
gleyma því, hve þörf þau eru.
Það þykir nú góð latína meðal margra
sagnfræðinga að fjalla fremur um ýmis
vandamál sögunnar heldur en eitthvert á-
kveðið tímahil hennar. Það tímabil, sem
Sverrir Kristjánsson fjallar um í bók sinni,
er eitt dramatískasta skeið Evrópusög-
unnar og eitt hið örlagaríkasta fyrir alla
þróun Evrópu síðan. Ber þar hæst þrjú
meginvandamál: sigur kristninnar, fall
Rómaveldis og samskipti (og sums staðar
samruni) hinna tveggja þjóða, Germana og
íhúa Rómaníu. Allur skilningur bæði á
þessu tímahili og þeim öldum, sem á eftir
fara, hlýtur að mótast af þeim svönim, sem
menn gefa við þessum aðalvandamálum,
t. d. hvort menn telja, að Germanar hafi
ekki haft nein önnur áhrif á Rómaníu en
þau að brjóta niður þá menningu, sem þar
var til staðar, eða hvort þeir álíta, að Ger-
manar hafi lagt eitthvað af mörkum til að
byggja upp nýja menningu. En til þess að
varpa ljósi á svo yfirgripsmikil vandamál,
verður í rauninni að segja alla sögu þessa
tímabils. Það er markmið Sverris Krist-
jánssonar með sinni bók.
Höfundur hefur skipt bók sinni í þrjá
nokkuð jafna hluta. I fyrsta hlutanum segir
hann frá ástandi Rómaveldis og granna
þess á fjórðu ö]d. Upphaf sögu Róma-
veldis á þessum tíma er tilraun keisaranna
Díókletíans og Konstantíns til þess að
rétta heimsveldið við eftir hina miklu
kreppu, sem nærri hafði riðið því að fullu
á þriðju öld. Fyrir þessu öllu gerir höf.
mjög skýra grein, og lætur hann sér ekki
nægja að lýsa breytingum keisaranna á
herskipun og stjórnarfari, heldur reynir
einnig að rekja undirrót þeirra: þá þróun
efnahagslífs og þjóðfélags, sem þá átti sér
stað í Rómaveldi. Telur hann, að hnignun
þrælahalds hafi verið meginorsök allra ann-
arra breytinga, sem þá urðu í rómversku
þjóðlífi. Höf. rekur síðan ekki innanríkis-
sögu Rómaveldis á fjórðu öld í smáatrið-
um, heldur lætur sér nægja að skýra frá
því, sem óneitanlega hefur orðið afdrifa-
ríkast fyrir síðari tíma: samskipti keisara
og kristinna manna og tengir reyndar við
þá sögu frásagnir af helztu atburðum
stjórnmálanna. 011 er frásögnin mjög skýr
og lifandi. Loks segir Sverrir frá lífi og
menningu granna Rómaveldis. Germönum
lýsir hann mest eftir frásögn þeirra Cæsars
og Tacitusar, en hann bindur sig þó ekki
við Germana eina, eins og mörgum hefur
hætt til, heldur segir einnig frá öðrum
þjóðum á landamærum Rómaveldis, t. d.
Aröbum og írönskum hirðingjum, sem ekki
liafa alltaf skipað ýkja mikið rúm í sögu-
bóktim.
I síðasta hluta hókarinnar segir höf. frá
trúarbrögðum og andlegri menningu tíma-
bilsins. Segir hann fyrst sögu kirkjunnar,
en lokakaflinn er almenn bókmennta- og
hugmyndasaga. Þar bindur hann sig þó
ekki við það tímabil, sem hann annars er
að fjalla um, heldur hefur frásögn sína
miklu fyrr og byrjar á upphafi grískrar
heimspeki á 6. öld f. Kr. Þessi uppbygg-
ingaraðferð er heldur óheppileg fyrir heild-
argerð bókarinnar (og ritsafnsins), en hef-
ur að vísu þá kosti að sigur kristninnar og
kristin heimspeki birtist manni ekki sem
einangrað fyrirbæri heldur sem liður í
gamalli menningarþróun. Þessi hluti bókar-
innar er ekki síður efnismikill og skýr en
fyrri hlutinn.
1 öðrum hluta bókarinnar segir Sverrir
frá sjálfum þjóðflutningunum, innrásunum
inn í Rómaríki, stofnun þjóðflutningaríkj-
anna og sögu þeirra til ársins 630. Þetta er
427