Tímarit Máls og menningar - 01.06.1972, Blaðsíða 125

Sjálfum sér trúr
Mikilvægir hlutar bókarinnar eru með öðrum orðum óháðir sjónarmiði
sögumanns. Guðrún fær sama einstaklingssj álfstæði og söguhetja í skáldsögu,
enda þótt ekki sé slakað á höftum sagnfræðilegrar efnismeðferðar. Sagan er
sem fyrr „sönn saga“, en hún er hafin úr viðjum raunveruleikans upp í tákn-
ræn víðerni.
f athöfnum sínum og andspænis þeirri spurn sem hér er talin þungamiðja
verksins er Guðrún sett augliti til auglitis við lesarann, og síðan kemur
það í hlut hans, en ekki sögumanns, að túlka hana og skaphöfn hennar.
4.
Spurningin sem Guðrún lagði fyrir sögumann felur í sér aðra og dýpri
spurn um mannlega sjálfsskynjun. Hverju er hún - og hinir - trú? Hver er
„trú“ þeirra?
Svo sem fyrr var sagt eru umskiptin frá fornu, kyrrstæðu bændasamfélagi
til lifnaðarhátta tækniþjóðfélags nútímans einhver mikilvægasta vídd þessa
verks. Að mörgu leyti gerðust þessar breytingar hraðar og gjörtækar á ís-
landi en í grannlöndum, og það eru orð að sönnu sem segir á bókinni að
kynslóð Stefáns Þorlákssonar - og Halldórs Laxness — hafi þekkt baðstofu-
lífið gamla; og að þessir lifnaðarhættir liðu undir lok í tíð þessarar kyn-
slóðar.
En tilgangur bókarinnar er ekki sá að vera menningarsaga, og hún fjallar
ekki um fólk sem lifir á umbrotatímum. Allar söguhetjur heyra annað hvort
til gamla tímanum eða þeim nýja.
Sagan segir af því sem endist, af samkennum sem ekki breytast hvernig
sem allt veltist. Tákn þessa er kirkjan og þeir munir sem henni tilheyra, höf-
uðskeljar Egils, klukkan og kaleikurinn. Umhyggja fyrir kirkjunni er það
sem söguhetjur eiga sameiginlegt. Þegar Stefán Þorláksson lætur eigur sínar
til endurreisnar kirkjunni, er það vitnisburður rnn þann þátt sem hann og
hans tímar eiga í þessum samkennum.
En hver eru þá þessi samkenni? Ekki lifnaðarhættir, því að hvað þá
snertir er allt á hverfanda hveli. Ekki heldur lífsskoðun sem í þessu efni
hlyti að vera kristni. I sögunni er lögð á það áherzla að hvatinn er ekki
kristin trú. „Kristindómur var elcki iðkaður á Hrísbrú“, stendur þar (bls.
148). Atferli Guðrúnar og Olafs er frekar heiðið en kristilegt, og frá því er
sagt um Stefán Þorláksson „að einginn vissi til þess hér í sveit að Stefán
Þorláksson hefði nokkru sinni farið með gott orð í lifanda lífi“. (bls. 175).
115