Tímarit Máls og menningar - 01.06.1972, Blaðsíða 144

Tímarit Máls og menningar
fortíð hans lifir í endurminningum hans; endurminningar hans eru samtíma
lífi hans nú; og þegar í þessu augnabliki ber hann með sér framtíð sína,
örlög sín. „All time is eternally present“, einsog Eliot sagði.
En að segja þannig frá Agli væri auðvitað um leið að breyta persónunni
algerlega, og að breyta andrúmslofti sögunnar og lífsskoðun hennar. Höf-
undur Eglu hefur varla „kosið“ frásagnarhátt sinn, einsog ég orðaði það
áðan, heldur tekið hann næstum því ósjálfrátt, sem sjálfsagðan hlut, í sam-
ræmi við tíma sinn og skilning hans á hlutunum. Á hinn bóginn hefði verið
jafnmikil tímaskekkja, ef manninum í „Fuglinum“ hefði verið lýst með sömu
aðferð og Agli Skallagrímssyni. Thor skrifar í samstillingu við tíma sinn,
tíma okkar. Hann hefur lært mikið hjá starfsbræðrum sínum, innlendum
og útlendum, austan hafs og vestan. Hann hefur næman skilning á því að
málið er ekki aðeins ytri búningur andans, heldur sjálft það efni sem skáld
hrærast í og skapa heim sinn af. Málið sem aflvaki í hugmyndakerfi og til-
finningalífi okkar - við höfum fengið að vita margt um það á seinni árum,
frá málfræðingum, sálfræðingum og þj óðfélagsfræðingum. En nú einsog
fyrr eru skáldin í fararbroddi, þegar um er að ræða að kanna og virkja þetta
leynda afl orðanna.
En þó að Thor eigi í þessu einsog í öðru samleið með mörgum starfs-
bræðrum sínum í bókmenntum líðandi stundar, er hann vissulega mjög per-
sónulegt og sjálfstætt skáld. Stíll hans er með það sérstæðum blæ, að það
hlýtur að vera auðvelt að þekkja Thor frá hvaða höfundum sem er. Þeirri
hlið málsins hef ég orðið að sleppa hér alveg. En það mætti kannski nú, þó
á síðustu stundu sé, benda á myndaauðlegð hans, sem gerir sögur hans marg-
ar, og þá ekki hvað sízt „Fuglinn“, að nokkurs konar prósalýrik. Ég leyfi
inér að lokum að taka eitt dæmi um þetta, kosið meira eða minna af handa-
hófi; en það sýnir um leið einu sinni enn aðferð Thors að tengja ýmis at-
riði sögunnar hvert við annað.
Við heyrum um málarann í II. þætti: „Hann hristi glasið með víninu
gullnú og sá flögra um borð Ijósgeislans gullna fugl, sem var líka Ijósfiskur
sem aldrei verður veiddur.“ (124) En í lok sögunnar mætum við aftur þess-
um fugli í sambandi við manninn: „glasið var tómt og geislafuglinn sem
flögraði í tjóðri um glasið þegar hann veifaði því með víninu rauða, nú
er hann dauður“ (261). Ég held að slíkar myndir - og shk meðhöndlun
mynda - séu ekki á færi nema góðs skálds. Og í þeim sundurlausa heimi,
sem hókin lýsir, skapa þær að vissu leyti nýtt samræmi, nýja heild, sem felst
í persónuleika skáldsins, í allsherj arhugmynd hans um kjör mannsins.
134