Tímarit Máls og menningar - 01.06.1972, Blaðsíða 138

Tímarit Máls og menningar
trúverðugastan hátt - ekki í almennum orðum, heldur sem beina reynslu,
með húð og hári, svo að „hið smáa í myndinni“ verði „stórt einsog það er“.
En ég hugsa mér að þessi sjón hjá málaranum og manninum (því að
þessu leyti einsog að öðru leyti er stundum erfitt að greina milli þeirra) sé
eitthvað meira en sérgrein málaraaugans. Það er ekki einungis það sem
fyrir augun ber, form þess og litir, sem verkar svo sterkt á manninn. Hér
er ekki aðeins um yfirborðið, um hina marglitu ásýnd hlutanna, að ræða.
Sjón hans nær dýpra, einsog þegar hann horfir á konu þá sem fer með eitt
aðalhlutverk sögunnar: „Og þá hugsar hann sér röntgenljós í öðru auga sínu
og lokar hinu og hugsar húðina verða gagnsæja í hálfu andliti hennar og sér
fyrir sér æðarnar einsog upplýsta glerganga eða pípur úr hárfínu gleri“ (69)
o. s. frv. í lok bókarinnar er aftur talað um þessa „röntgensj ón“ hans,
sem svíður „allt hold af öllum“: „Og ljós daganna lætur ekki vel við augu
mín heldur ber þeim skelfingu þess að sjá hina voðalegu nekt, að gagnlýsa
hvern hlut“ (272).
Þetta „ofnæmi augnanna“ (265) nær einnig til endurminninga af því sem
augun hafa séð, eða til þess sem aðeins er til í ímyndun mannsins, til löngu
horfinna atburða. Allt er skynjað á þennan yfirbugandi og stundum kvala-
fulla hátt. Það er einsog veruleikinn, hinn ytri og hinn innri, hóti að sprengja
vitund mannsins - og kannski gerir hann það að lokum. Þetta mikla boð-
hlaup, sem talað var um, það er örvæntingarfull barátta mannsins til að
halda saman veruleika, sem virðist vera á ringulreið, kannski líka tilraun til
að verja sig gegn honum. Otti (t. d. 117, 155, 268) er eitt af lykilorðum
þessarar bókar, og sá ótti virðist ekki hafa neina ákveðna og takmarkaða
orsök, heldur vera nokkurs konar lífsótti.
Þessi saga verkar á mann einsog hún væri tilraun til að faðma eins mikið
og hægt er af reynslu nútímamannsins í tíma og rúmi - í svo ríkum mæli
að hugrenningatengsl í allar áttir eru næstum því að drekkja sögusviðinu.
Ein af þeim frásagnaraðferðum sem eiga sinn þátt í þvi er sú sem minnir
dálítið á hómerskar samlíkingar - þó auðvitað með mjög sérstæðum hætti.
Ég á við samlíkingar, þar sem það sem borið saman er við vex út í svo að
segja sjálfstæðan atburð úr veruleikanum og verður þannig til þess að víkka
enn sjónarsviðið og hlaða upp nýjum og nýjum atriðum. Þessar samlík-
ingar eru ósjaldan dæmi um kímni Thors, sem er mjög oft einmitt nátengd
sjónskynjun hans. Hann lýsir t. d. þvi, hvernig íkornarnir eru ,,að hlaupa
upp og ofan með sín löngu loðnu skott og hnetur milli stuttra framfótanna
einsog knattspyrnudómari að reyna að sjá sér færi að stinga upp í sig
128