Tímarit Máls og menningar - 01.06.1972, Blaðsíða 143

„Við vitum ekki hvort þau haja andlit“
sínum, hinu eirðarlausa flakki sínu í hvirfilstormi af hinum ólíkustu áhrif-
um, er maöurinn fulltrúi okkar allra. Bókin fjallar um tilraun hans til að ná
fótfesti og endurfinna sjálfan sig í heimi, sem virðist framandi, uppleystur,
fjandsamlegur og hæltulegur, og þar sem öryggisleysi og ótti eru drotlnandi
lilfinningar.
7
En hver er bókmenntaleg staða þessarar bókar, hver er staða hennar í sögu
íslenzkrar bókmennta? Það mætti segja mér, að það sé talsvert minna bil
milli t. d. Egils sögu Skallagrímssonar og Sjálfstœðs fólks annarsvegar, held-
ur en milli Sjálfstœðs fólks og „Fuglsins“ hinsvegar. Bæði Egla og Sjálf-
stœtt fólk eru samdar á þeim forsendum, að einstaklingurinn sé sjálfum sér
nokkurn veginn samkvæmur og útreiknanlegur; við þekkjum hann frá öðru
fólki, af útliti hans, tali og gerðum. Og hann lifir í nokkurn veginn fyrir-
sjáanlegum og stöðugum heimi. En í bók einsog „Fuglinn“ sjáum við
manninn - ekki að ástæðulausu nafnlausan - ekki sem vel afmarkaða og
skipulagða heild, ekki sem geranda. Egill og Bjartur standa greinilega upp
úr umhverfi sínu einsog klettar; þeir - og lesandinn með þeim - skoða hlut-
ina út frá sjónarmiði sjálfra þeirra og öruggum vilja til athafna. Maðurinn
í „Fuglinum“ er frekar alger þolandi, opið leiksvið þar sem hin ólíkustu
áhrif mætast til að reka hann í ýmsar áttir, tæta hann í sundur. Það er næst-
um því úl í hött að tala um hann sem „persónu“; hann er enginn „karakter“.
Þetta er sjálfsagt engin tilviljun á tíma, þar sem heildin er orðin óviðráðan-
leg, samhengið er að leysast upp á svo mörgum sviðum og verða að sundur-
lausum þáttum.
En þetta ástand, eða þessi skilningur á ástandinu, til þess að orða það
gætilegar, hefur í för með sér nýjan frásagnarhátt. Við skulum hugsa okkur
Egil Skallagrímsson, þar sem hann situr í höll Aðalsteins konungs, eftir að
Þórólfur bróðir hans hefur verið drepinn í orrustunni á undan. XJtliti Egils
er lýst við þetta tækifæri ekki svo mjög öðruvísi en Thor lýsir stundum per-
sónum sínum í „Fuglinum“. En hvaða myndir sér Egill fyrir augtun sér og
hið innra með sér, hvað er hann að hugsa bakvið hnyklaðar brúnir sínar?
Því að vissulega sér hann margt, og hugsar hann margt; endurminningar og
sýnir fljúga gegnum meðvitund hans. En höfundurinn hefur kosið að kynna
okkur Egil sem miðdepil og geranda á þessum stað, á þessari stund. Útaf
fyrir sig væri hka hugsanlegt að sýna allt hf Egils út frá þessari einu stund
í höll Aðalsteins, fortíð hans og jafnvel það sem hann á eftir að lifa. Því að
133