Tímarit Máls og menningar - 01.06.1972, Page 117

Sjálfum sér trúr
Menn af þessu tagi má finna víðar í verkum Halldórs, en varla nokkurs
staðar dregna svo einföldum og skýrum dráttum. Þeim er lýst eins og þeir
lifa hversdags yfir fé, að slætti, eða þar sem þeir standa á hlaðinu og virða
ferðafólk fyrir sér ganga hjá garði:
Fáir áttu leið uin á Hrísbrú svo ekki stæði þar maður úti, einn eða fleiri. Oft stóð
Ölafur bóndi sjálfur úti fyrir opnum skemmudyrum, stundum að prjóna sokk eða hann
tálgaði brúnspón í hrífutinda með sjálfskeiðíngnum sínum og lét spænina í vasa sinn
ellegar át þá. (bls. 24)
Mynd þeirra feðga er dregin stórum dráttum, en þó reist á skýrum og
myndrænum smáatriðum: Ólafur og Bogi með orf og Ijá og hrífu í höndum
á hlaði prestsetursins (7. kap.); skeggjaðir sláttumenn á bjartri nóttu „næst-
um hreyfingarlausir í grasinu, í kuðúng yfir orfinu, kanski sofandi“ (bls.
37); eða reið Ólafs með kirkj uklukkuna í fangi sér til jarðarfarar Finn-
bjargar (bls. 155).
Lýsing Ólafs er í senn kímin og skáldleg og þó sönn mynd af íslenzkum
bónda að fornu og nýju, en við hana bætir höfundur nokkrum einstaklings-
einkennum, harðfylgni og andúð á ókunnugum. Hann er, að því er hann
sjálfur segir, niður forvera síns á bænum, Egils. Hann sér sjálfan sig í ís-
lenzkri fortíð og er þess albúinn að láta sverfa til stáls fyrir hana, þar eð hún
er honum hið sama og nútíðin.
Tvisvar bregður Ólafur af annars óbreytanlegum háttum sínum. Fyrra
sinni leggur hann í stríð fyrir kirkjuna. Slíkt var eðlileg afleiðing íhalds-
semi hans, og af sömu völdum verður hann sigraður, enda hlaut sú fortíð
er hann lifði í að bíða lægri hlut. Öðru skipti víkur hann af vanabraut sinni
þegar drengurinn, Stefán Þorláksson, kveður dyra að kvöldlagi á leið norð-
ur. Mót venju er honum boðið inn. Og þetta atvik, svo einstakt af Ólafi sem
það var, verður þess að lokum valdandi að ráðizt er í endurreisn kirkjunnar.
Þegar öllu er á botninn hvolft er það þó Finnbjörg sem verður til að bjóða
drengnum inn, en ekki Ólafur. Líkt og öðrum söguhetjum er þessari dular-
fullu konu fyrst lýst eins og hún sjáist tilsýndar úr sveitinni. Engan rekur
raunar minni til að hafa séð hana. Hún er kona sú sem var „búin að liggja
átján ár í körinni“ (bls. 32). Lega hennar og hún sjálf verða með þessum
hætti að stofnun, alveg eins og Ólafur. En hún er líka nefnd sálin á bæn-
um. (4. kap.), og í langa kaflamun (15. kap.) þar sem hún á samtal við
Guðrúnu, er eins og hún sé hið dulda afl að baki fjölskyldunni, víðsýnni og
fíngerðari einstaklingur en húsbóndi hennar og synir. Hún er fulltrúi annars
107