Tímarit Máls og menningar - 01.10.1975, Blaðsíða 11

lnngangsfrœði heimspeki og sögulegrar efnishyggjn
einstaklinga eða jafnvel smárra eða stórra hópa í átt til lags hinna sér-
hæfðu menntamanna. En á þessu ferli koma æ ofan í æ þær smndir að
sambandið rofnar milli fjöldans og mentamannanna (nokkurra þeirra eða
einhvers hóps þeirra), og af því leiðir tilfinningu hins „aukalega“, tilfinn-
ingu uppbótarmannsins, undirtyllunnar. Þegar mikil áherzla er lögð á
þáttinn „athöfn“ í samstæðunni „athöfn-kenning“, eftir að þættirnir tveir
hafa verið skildir í tvennt og klofnir í sundur, en ekki aðeins greindir (al-
gerlega sjálfgeng og venjubundin hugsunaraðferð) merkir það að menn
eru staddir á tiltölulega frumstæðu söguskeiði, skeiði sem er ennþá efna-
hagslegt (ökónómískt) og fagfélagslegt (korpóratíft), þar sem hinn al-
menni rammi „byggingarinnar“ er að ummyndast að ytra búnaði og þar
sem innra eðli yfirbyggingarinnar er að koma í ljós en hefur ekki enn
myndazt á lífrænan hátt. Það þarf að gera grein fyrir því hve stjórnmála-
flokkarnir eru mikilvægir aðilar nú á tímum að mótun og dreifingu heims-
skoðana þar eð þeir smíða sér í lagi pólitískar og siðferðilegar meginreglur
sem eru í samræmi við þessar heimsskoðanir og koma í stuttu máli fram
sem sögulegir tilraunafrömuðir þessara skoðana. Flokkarnir velja einstakl-
ingana sem mynda hinn starfandi fjölda, og valið fer fram jafnt á sviði
starfsins og á sviði fræðikenningarinnar og tengt hvað öðru, með þeim
mun nánara sambandi starfs og fræðikenningar sem heimsskoðun flokks
er róttækari og þróttmeiri og í algjörari andstöðu við gamla hugsunarhætti.
I nýlegum umræðum um praxisheimspekina hefur mátt sjá hvernig al-
gerlega vélgengur og yfirborðslegur skilningur breytist í baráttuskilning
sem nálgast töluvert réttan skilning á einingu fræðikenningar og athafnar.
Auðvelt er að greina hvernig nauðhyggjan, örlagatrúin, hinn mekaníski
þáttur hefur verið hugmyndafræðilegt „krydd“ praxisheimspekinnar, nokk-
urskonar trúarbrögð og örvunarlyf (sem verkaði þó eins og eimrlyf). Þessi
örlagatrú var nauðsynleg og réttlættist sögulega af „undityllu“-eðli ákveð-
inna þjóðfélagshópa.
Þegar menn hafa ekki frumkvæði í baráttunni og sjálf baráttan verður
að lokum röð af ósigrum, þá verður hin sjálfgenga örlagatrú geysiöflugt
siðferðilegt mótstöðuafl, sameiningar- og þolgæðisvaki. „Ég hef beðið ósig-
ur um sinn, en þegar fram líða stundir verður þróunin mér hliðholl“ o. s.
frv. Hinn raunverulegi vilji dulbýr sig sem trúræn heitstrenging, örugg
útskýring sögunnar, sem nokkurskonar empírískt og frumstætt form
ástríðufullrar örlagatrúar, sem kemur í stað forákvörðunar og guðlegrar
forsjár. Leggja verður áherzlu á það, að jafnvel þegar svo er ástatt er
121