Tímarit Máls og menningar - 01.10.1975, Blaðsíða 48

"Timarit Máls og menningar
unni. Sem normal vera keppir hann eftir því, sem hið sálfælna samfélag
hefur kennt honum að keppa eftir - að kaupa og eiga, eiga allt, sem hann
í raun og veru getur aldrei eignazt, og ekki einasta eiga nóg, heldur ofnóg.
Hann á gnægðir allsleysis. Hann er sísaddur en sísvangur. Þarna er e. t. v.
að finna skýringuna á því, hvers vegna margir þeir, sem eru sannanlega
vel stæðir í efnalegu tilliti, gera jafnan háværastar kröfur til „mannsæm-
andi“ lífs. Getur það verið, að þeir finni einhversstaðar innst inni í skúma-
skotum sálar sinnar, að því meira sem þeir ofhlaða tilveru sína að efnis-
gæðum, þeim mun hraðar hörfi lífsgleði þeirra og lífsvilji, sem hlýtur
að vera hinn eini sanni sómi hvers manns? Að eiga ókjörin öll af hlutum,
sem menn geta ekki með nokkru móti sett í samhengi við innri tilveru
sína, er ekki að lifa. Sá einn lifir sem á tilverukennd, og því sterkari sem
hún er, þeim mun stórbrotnara og verðugra er lífið í augum hans. Eignir
og auður hafa aldrei getað tryggt lífsnæmi nokkurs manns. Þvert á móti
virðist aukin auðsöfnun og hvers kyns kenndadeyfð haldast mjög í hend-
ur. Og sá sem kemst á það stig að vera algerlega ósnortinn (NB. allsgáður)
af því einu að vera til, a. m. k. við þolanlegt atlæti, er í tveim orðum sagt
mjög dauður. Með allan heimsins auð á herðum sér er hann líka fátækari
en barnið, sem rak nefið út í morgunsólina í sveitinni og fór að gráta.
Börn segja ekki af hverju þau gráta eða gleðjast, — þau finna bara að þau
eru til.
Þar eð maðurinn er öfgavera, þarf hann ævinlega að hefja eitt upp til
skýjanna en hafna öllu öðru. Það sama gerir hann við hvatir sínar. Af
óteljandi og í flestum tilfellum óskiljanlegum ástæðum valdbeitir hann
þær á víxl af tryggð eða ótta og auðsveipni við enn óskiljanlegri máttar-
völd - samfélagið —, sem hverju sinni býður hvaða hvötum skuli hafna
og hverjar eigi að sitja í fyrirrúmi. Arangur þessa hvataofbeldis er hið
alþekkta skáldlega fyrirbæri, sálkreppusjúklingurinn, hið sameiginlega
„heilbrigðistákn" siðmenningarinnar. Gleggsta dæmi þessa ofbeldis og öfga-
spils má lesa úr sögu konunnar, sem löngum hefur verið tagltækasta til-
raunadýrið í sköpunarsögu mannsins. I eina tíð þótti t. d. sérleg kurteisi
og kóróna kvenlegra dyggða að látast vera náttúrulaus og fela hold sitt
bak við skírlífisbelti og skósíða kjóla. Það var á þeim tímum, þegar konan
var Kona, þ. e. gekk um jörðina eins og svekktur geldingur og taldi sér
trú um að hafa helgað ástinni líf sitt. A næsta blaði sögunnar var búið
að klippa kjólinn uppi við nára. Astin fylgdi kjólnum og varð að engu,
158