Tímarit Máls og menningar - 01.10.1975, Blaðsíða 119

eins og hver önnur einföld hernaðar-
aðgerð án þess til kæmi nokkur þrýst-
ingur frá ITT. Gerð hennar átti sér ræt-
ur í hinstu rökum alþjóðastjórnmála.
Stofnunin sem falið var að vinna að
gerð hennar í Bandaríkjunum var leyni-
þjónusta hersins, DIA, en sú stofnun
sem í raun hafði yfirumsjón með gerð
hennar var leyniþjónusta flotans, NIA,
sem lýmr stjórn CIA og Þjóðaröryggis-
ráðsins. Það lá í hlutarins eðli að fela
flotanum þetta verkefni en ekki land-
hernum því valdaránið í Chíle átti að
bera upp á sama tíma og „Operation
Unitas" en svo hém sameiginlegar æf-
ingar bandarískra og chílenskra her-
skipa á Kyrrahafi. Þessar æfingar voru
haldnar í lok september ár hvert, í sama
mánuði og kosningarnar, og þá kippti
enginn sér upp þótt loft, láð og lögur
væri hulið allra handa vígvélum og
mönnum sem lært höfðu listina að
drepa.
Um þetta leyti á Kissinger að hafa
sagt einslega við hóp Chílena: „Eg hef
engan áhuga né veit neitt um suður-
hvel jarðar fyrir sunnan Pýreneafjöll.“
A þessum tíma var búið að semja áætl-
unina og útfæra hana í smáatriðum og
það er út í hött að halda því fram að
hvorki Kissinger né Nixon forseti hafi
vitað af tilvist hennar.
Chíle er langt og mjótt land, um
4.250 kílómetrar að lengd og 190 á
breidd að meðaltali. Það byggja 10
miljónir atorkusamra manna, þar af nær
þrjár miljónir í höfuðborginni Santiago
og nágrenni. Verðleiki þess er ekki
fólginn í miklum landsgæðum heldur
miklum sérkennum. Eina hráefnið sem
framleitt er í landinu að einhverju
marki er koparmálmur en hann er líka
sá besti í heimi og í landinu er grafið
meira af honum úr jörðu en í nokkru
Þess vegna varð Allende að deyja
öðru landi að Sovétríkjunum og Banda-
rikjunum frátöldum. I landinu eru
einnig framleidd vín sem ekki standa
evrópskum tegundum að baki en þau
eru ekki mikið flutt út. Þjóðartekjur
nema 650 dollurum á íbúa og eru með
þeim lægstu í Rómönsku Ameríku en
hefðinni samkvæmt slá tæplega 300
þúsund manns eign sinni á rúmlega
helming þjóðarframleiðslunnar. Árið
1932 varð Chíle fyrsta sósíalíska lýð-
veldið í Vesturheimi og með áköfum
stuðningi verkalýðsins reyndi stjórnin
að þjóðnýta kolin og koparinn. Sú til-
raun stóð í 13 daga. Annan hvern dag
verður jarðskjálfti í Chíle og stórskjálft-
ar valda þar miklum spjöllum einu sinni
á kjörtímabili forseta að meðaltali. Jarð-
fræðingar líta ekki á landið sem hluta
af meginlandinu heldur brún utan í
Andesfjöllum sem flýtur á einhverri
óskilgreindri eðju og þeir telja óhjá-
kvæmilegt að hún hverfi í stórkostleg-
um náttúruhamförum einhvern tíma í
framtíðinni.
Chílenar líkjast mjög landinu sínu á
vissan hátt. Þeir eru viðmótsbesta þjóð
álfunnar, þeim finnst gott að vera til og
hafa lag á að njóta lífsins til hins ýtr-
asta og jafnvel betur. En þeir hafa
hættuiega tilhneigingu til tortryggni og
gagnrýninnar íhugunar. Chíleni einn
sagði við mig á mánudegi: „Enginn
Chíleni trúir því að á morgun sé þriðju-
dagur.“ Hann trúði því heldur ekki
sjálfur. Þrátt fyrir þessa eðlislægu tor-
tryggni, eða e. t. v. vegna hennar, hefur
þeim tekist að tileinka sér töluvert af
eðlislægri siðfágun, pólitískum þroska
og menningu sem setur þá skör hærra
en aðra íbúa álfunnar. Af þrennum bók-
menntaverðlaunum Nóbels sem fallið
hafa í skaut suður-amerískum rithöf-
undum hafa chílenskir fengið tvenn.
229