Tímarit Máls og menningar - 01.10.1975, Blaðsíða 59

Solsénítsín - pólitískt mat
eða einhverri „spillingu í skrifstofubákninu“ í augum Solsénítsíns, heldur
er hún órjúfanlega tengd stjórnháttum þeim og hugmyndafræði, sem réðu
ríkjum á tímum Leníns og Trotskíjs. En ógnaröldin var áður orðin óum-
flýjanleg, því rætur hennar felast í byltingunni sjálfri. „Það var ljóst,
löngu áður en nokkrar borgaraerjur hófust, að eins og rússneska þjóðin
var í stakk búin, varð hún ekki leidd í átt til sósíalisma í nokkurri mynd,
að hún hafði spillt öllu fyrir sér.“ En hvernig hafði þjóðin spillt málum
sínum? Höfundurinn hyggst varpa ljósi á það í hinu mikla skáldverki sínu
um styrjöldina 1914—18.
I bók sinni sem er hliðstæð Gúlag-eyjaklasanum, svarar Michel Heller
þessu þannig: Byltinguna skorti félagslegan grundvöll, einkum skorti
hana þó þann öreigalýð, sem skrifaður var fyrir henni. Og í samræmi við
þetta „kom á daginn, að valdbeiting var óumflýjanleg allt frá fyrstu valda-
dögum sovétanna. Og þar var ekki um að ræða valdbeitingu í víðtækum
skilningi, þá valdbeitingu, sem hlýtur að bitna á fjandsamlegri stétt í
hverri byltingu; það var valdbeiting gegn verkalýðnum, jafnt verkamönn-
um sem bændum."1 A sama tíma og vinnan var sveipuð dýrðarljóma, var
hún gerð að refsingu. Tilraunir þær, sem gerðar voru með stjórn verka-
manna á fyrirtækjum, sem þeir höfðu unnið í áður, enduðu í óskapnaði,
og framleiðslan fór gersamlega úr skorðum. Lenín aðhylltist áður þá skoð-
un, að sérhver eldabuska skyldi verða fær um að stjórna ríkinu, en hann
sneri baki við þeirri hugmynd og tók upp þá gamalkunnu kenningu, að
ekki verði unninn bugur á leti og óreiðu með öðrum ráðum en valdbeit-
ingu. Hin aukna hervæðing vinnunnar var tengd uppgötvun Leníns á kost-
um Taylor-kerfisins, en því var beitt æ meir í rússneskum iðnaði á NEP-
tímabilinu og síðar.
Var það af manna ráðum, að ógnaröldin hófst; var hún óumflýjanleg, í
fösm samhengi við það, sem áður hafði gerzt? I því máli mætti gera rann-
sóknir í því skyni að meta mikilvægi þeirra ákvarðana, sem teknar voru, á-
hrif hinna sögulegu aðstæðna og keðjuverkanir gerræðisaðgerða, sem iutu
eigin lögmálum. En ályktanir þær, sem Solsénítsín og Heller draga af
öllu þessu, eru hvorki svo augljósar né röksmddar sem virðast kynni við
fyrsm sýn.
Enda þótt októberbyltingin væri gerð með „valdbeitingu“, með aðstoð
1 Michel Heller, Le Monde concentrationnaire et la littérature soviétique, París
1974.
169