Tímarit Máls og menningar - 01.05.1986, Blaðsíða 32

Tímarit Máls og menningar
Kona á valdi karllegra sjónarmiða: hlutgerð, niðurlægð. Hún sér sig utan
frá, sjálf hennar framandgert, klofningin í senn andleg og líkamleg. Sem
eykst í nauðgunartilrauninni sjálfri. A því augnabliki bregst hún við eins og
dýr í gildru, afmennskunin nær hámarki:
Það braust hljóð upp úr hálsinum á mér, hækkaði og varð að skerandi veini
sem bergmálaði langdregið í sölum hússins. Ég hafði aldrei heyrt slíkt hljóð.
(15)
Ljótleikinn er og yfirþyrmandi. Hún sjálf gerð að viðfangi: glennt í
sundur, brotin niður; hann: spikfeitur, gráðugur, viðurstyggilegur. Á þessu
augnabliki er eins og sögukonan klofni í miðju, vitund hennar og líkami
skiljast að: líkaminn gefst upp, öskrið brýst fram, ósjálfrátt; sjálf horfir hún
á og hlustar eins og áhorfandi að sjónleik. Ástandið einkennist þannig í senn
af óbærilegri nálægð og fjarlægð. Sjálfið reynir að aðgreina sig til að glatast
ekki.
Nauðgunarlýsingin er á vissan hátt táknræn fyrir mannlegar aðstæður í
samfélagi, sem þvingar umfram nauðsyn. Það lagar einstaklinginn að for-
ræðiskenndu siðferði, takmarkar frelsi hans við það sem aðrir vilja og leyfa,
nauðgar honum á þann hátt óbeinlínis. Sá sem lifa vill „frjálsu“ lífi fær til te-
vatnsins svo um munar, kunni hann ekki að girða í kringum sig. Hann
sleppur að minnsta kosti ekki við sjálfsdóm og samviskukvöl. Sú er raunin í
Sunnudagskvöldi. Sögukonunni tekst að losna úr klóm nauðgarans en verð-
ur þá ljóst að sjálf ber hún sökina, angistin blandast sektarkennd líkt og í
fyrsta atriði:
Alls staðar varð ég til ills. Þarna kom ég eins og djöfullinn holdi klæddur og
freistaði þessa manns, sem leit út eins og postuli og var ábyggilega grandvar
hversdagslega.
Hafði hann kannski ekki verið góður við mig? (16)
Sögukonan þykist ráða lífi sínu sjálf og hagar því eins og henni hentar,
víkur frá almannasiðferði, situr fyrir hjá málurum, drekkur og elskar. Bíður
hins vegar ósigur af því að siðaboðin eru hluti af henni sjálfri. Hún getur
hvorki samlagað sig né gert uppreisn af fullum heilindum. Lifir þó nær nátt-
úrunni en aðrir, saklausari. Líf hennar einkennist með öðrum orðum af sam-
gönguleysi hið innra og við ytra umhverfi.
Uti á ný, hlaupandi eins og „dauðskelkað dýr“: „Oll hús voru harðlokuð
og stormurinn næddi og hvein í hverju sundi“ (16). Utlagi og á ekki heima í
húsi. Fyrri atriði endurtekin.
3. Þriðja sneið sögunnar er mun styttri en þær fyrri, form hennar þó
158