Tímarit Máls og menningar - 01.05.1986, Blaðsíða 16

Tímarit Máls og menningar
verði grunaður um græsku í því sambandi. Báðar fjalla um sérvitra fitukeppi
á jaðri samfélagsins, þeir búa hjá stjórnsamri móður sem fer með soninn eins
og ungabarn og mannlíf beggja bókanna er allt með ýktu móti, þetta eru
stílfærðar skopfígúrur úr einangruðum menningarkima samfélagsins. Bók
Hafliða er heldur skemmtileg aflestrar og söguþráður er lunkinn. Og
tveimur sögum skellt saman: þarna leikast líkt og hjá Pétri sífellt á plan
„raunveruleikans“ og úrvinnsla hans í skáldskap, en skilin hér eru miklu
óljósari jafnframt því sem plönin tvö eru miklu eindregnar jafnhliða — og er
ekki alltaf hirt um að láta lesanda vita hvort planið er uppi hverju sinni og
sumar persónur hafa sömu nöfnin báðum megin. Bók Hafliða hefur þann
meginkost fyrir lesanda að hún endar vel; akfeitir elskendurnir ná saman og
hið sama gildir um hitt parið sem myndar hliðstæðuna óhjákvæmilegu í
sögu sem þessari. Hafliði er að búa til skemmtisögu með gamla laginu
öðrum þræði. Hann er að fást við gamalt og lúið bókmenntaform og gæðir
nýju lífi.
Guðlaugur Arason lætur sögur sínar tvær skarast á einu plani — lætur
aðalpersónu sína vera um leið skrásetjara fortíðar. Hjá Pétri er samband
sagnanna tveggja óljósara, Guðmundur Andri skráir brot úr eigin lífi sem á
margt sameiginlegt með lífi Andra, sögurnar tvær skarast ekki raunsæilega.
Hið sama gildir um tvær sögur Hafliða. Menn eru í bókmenntalegum leik.
Og enn gerist þetta fágaðra: Guðbergur Bergsson hefur í bókinni Leitin að
landinu fagra sögu í sögunni í sögunni, ramma innan rammans. Fyrst eru
Hugborg og Helgi tvö í bílskúr og hún fer að spinna upp sögu sem
endurspeglar íslenskan veruleika og einkum vinstri hreyfinguna sem ræki-
lega er tengd lútherskum prestum. Þjóðin fer á haf út að leita landsins fagra
með viðkomu á ýmsum eyjum og endurspeglunin er áfram skýr, einstakir
eygervingar séríslenskra efnahagsvandamála. Hugborg segir allt í einu stopp
og tekur upp þráð sem hefur laumað sér í meginfrásögnina og spinnur hann
áfram útí ævintýri og þar skilur með veruleika og skáldskap því hér er unnið
með bókmenntaminni úr riddarasögum og ævintýrum sem reyndar eru svo
útþvæld (heilagur Georg og drekinn, þrír bræður leita fjár og frama
o. s. frv.) að það eitt að taka þau upp verður í raun stórkostlega frumlegt.
Guðbergur fór mikinn þessa vertíð. Hann þýddi með ágætum1 tvær
merkisbækur og sendi að auki frá sér tvær skáldsögur. Hermann Másson
tengist þessari umræðu um tengsl skáldskapar og veruleika, bók skrifuð af
sögupersónu úr sagnaheimi Guðbergs, og gaf lesanda hæfilega á kjaftinn:
þegar sá sem les Froskmanninn reynir stöðugt að ímynda sér að þetta skrifi
ungur maður en ekki stofnunin Guðbergur — sem reyndar er allerfitt
stundum, einkum í kvenlýsingum og samfara þar sem kyneiginleikar kon-
unnar eru eins og víðar í bókum Guðbergs einkum auðkenndir með orðum
142