Tímarit Máls og menningar - 01.05.1986, Blaðsíða 13

Formviljinn
umfram allt er hún kvennabók eða karlabókmenntir eða kvennakarlabók-
menntir: um karlmann andspænis kúguðum konum fortíðar og frelsuðum
konum samtímans. Karlmaðurinn, rithöfundur, stendur í miðju frásagnar
og beinir blíðu sinni og sköpunarmætti í allskyns kvenlegar áttir fortíðar
nútíðar og framtíðar. Hann kynnist gamalli konu á elliheimili, hún heitir
Sóla, og hún örvar sköpunina með lífi sínu og galdri; hann tekur að skrá
niður frásagnir hennar, láta penna sinn frjóvga hina hvítu örk. Hún er af
kynslóð ánauðugra kvenna. En hún lét engan beygja sig, hún tók ekki
fyrirskipunum frá neinum, aldrei kúguð, engin þrælslund, reisn og sjálf-
stæði — og óútreiknanleg og farsæl virkni. Hin virka kvenhetja, góða
nornin; fyrirmyndarpersóna í samræmi við sérkvenlegt endurmat á meintri
karlahefð í kvenlýsingum. Rithöfundurinn Hjálmar á sér ástkonu, Asdísi,
sem hann frjóvgar í eiginlegri merkingu en hún meinar honum hlutdeild í
sköpunarverkinu, situr ein að því, og ættu þá sálrýnandi femínistar að hafa
hér prýðisdæmi um ótta karlmannsins við að konur steli af honum sköpun-
inni: bókmenntunum, tungumálinu, pennanum Penis. Þessi sköpunarþjófur
er jafnréttisfrömuður, full óheilinda, andstæða Sólu; hennar sjálfstæði er
bara blaður, í rauninni getur hún ekki rifið sig undan mektarborgurunum
sem eru foreldrar hennar og hún er efnahagslega háð í einu og öllu. Hún er
ánauðug en setur þá ánauð sína í vitlaust samhengi: skellir sökinni á
aumingja blásaklausan og skapandi Hjálmar í stað þess að brjótast undan
því kúgunarafli sem er stéttarlegur arfur hennar. Til að undirstrika þýlyndi
hennar hefur höfundurinn — þ. e. Guðlaugur en ekki Hjálmar — sett
hliðstæðu hennar á heimili foreldranna, fordekraðan og afar fjandsamlegan
hund sem ógnar Hjálmari stöðugt, einhvers konar ígildi dótturinnar, barnið
á heimilinu. Þriðja andlagið fyrir sköpunarmátt Hjálmars er svo komandi
afkvæmi hans sem hann situr og skrifar bréf til og reynist stelpa: ný Sóla.
Ný Sóla sem stráir geislum sínum yfir skriftirnar.
Gamla Sóla reynist höfundi frjórri en sú litla. Sögulegu kaflarnir eru þeir
best skrifuðu í bókinni þótt einhverjum kunni að ofbjóða kreppuróman-
tíkin, söguskoðun Gúttósins. En þetta er hefðbundinn íslenskur sagnaþátta-
stíll, traustur, orðvís og dálítið búralegur. Bréfið til þeirrar litlu er skrifað í
kumpánlegum rabbtón sem lætur höfundi ekki nógu vel, að minnsta kosti
ekki í þessari bók, því töluverðrar beiskju gætir í henni og þungir þankar
liggja að baki, huggulegi rabbtónninn verður alltaf eins og dálítið súr — ekki
angurvær heldur súr — og húmorinn sem beinist að hundaskít í Danmörku
og tengdaforeldrum og hundinum verður of hið sama far nokkuð oft.
I Oktavíu Vésteins Lúðvíkssonar segja tólf menn átta sögur hver af
þessari kvenpersónu sem hefur sótt um starf framkvæmdastjóra hjá Fé-
laginu. Oktavía er latína, mál miðaldakristni og mystíkur þar sem talan átta
139