Tímarit Máls og menningar - 01.05.1986, Blaðsíða 52

Tímarit Máls og menningar
Myndin af dýrinu rennur inn í hina myndina; þessar tvær myndir, sú af
ofsóttu fórnarlambinu og sú af fjölskyldunni, ættu að afneita og útiloka
hvor aðra en eru hryllileg forsenda hvor annarrar. Sama myndin.
V
Börn eru ofurseld foreldrum sínum. I fjölskyldum þar sem foreldrar (oftast
feður)10 misnota börn sín (oftast dætur) til að bæta upp óþroskaða og
skaddaða sjálfsmynd sína, myndast hræðileg mynstur þar sem vítahringur
læsist inn í vítahring. Sá sem misnotar barn sitt er sjálfur einangraður, á bágt
með að skilja á milli sín og annarra og hefur óskýra eða brenglaða mynd af
veruleikanum og mannlegum samskiptum yfirleitt. Þar á meðal á markalín-
unum milli barna og fullorðinna og ábyrgðinni sem fylgir því að vera
foreldri. Misnotkuninni á barninu fylgir enn magnaðri sjálfsfyrirlitning,
skömm, vitundin um spjöll. Enda er ekkert sem menning okkar bannar af
jafnmiklum þunga og þetta.
Barnið sem er misnotað líður miklar þjáningar. Ef það er lítið skilur það
alls ekki hið flókna leynimakk sem það verður að taka þátt í, það er
varnarlaust, getur engu breytt, verður þunglynt og vonlaust. Stærra barn
getur ekki bara tekið á móti misnotkuninni — það byrjar að aðlaga sig
henni. Misnotkunin á sér aðeins tvær mögulegar skýringar: annaðhvort eru
foreldrarnir óréttlátir og ábyrgðarlausir eða barnið sjálft er illt og á skilið þá
meðferð sem það fær. Fyrri skýringin má ekki vera rétt af því að barnið er
fullkomlega háð foreldrum sínum — ef þau eru ill og óréttlát leysist
sjálfsmynd þess upp, allt sem það hefur lært af foreldrunum — og það á
heldur engan möguleika á sálarfriði, sátt við foreldra og umhverfi. Það á
ekki annars kost en að taka á sig ábyrgð og sök á því sem gerst hefur.
Börn réttlæta og verja misgerðir foreldranna eins lengi og þau geta og ef
það stendur í þeirra valdi reyna þau að halda fjölskyldunni saman þó að það
kosti þau sjálf miklar fórnir. Ef misnotað barn getur ekki meira og kemst á
það stig að leysa frá skjóðunni, bregst samfélagið oft við með vantrú og
hryllingi. Barnið aðlagar sig strax og dregur játninguna til baka. Það vill
helst ekki sundra fjölskyldunni og hefur litla trú á sjálfu sér og rétti sínum
hvort eð er.11
Allt þetta hefur verið dregið fram í dagsljósið í rannsóknum á fjölskyld-
unni síðustu árin. Það segir sína sögu að einmitt þetta skuli vera eitt síðasta
leyniherbergið sem rifið er upp á gátt í húsi fjölskyldunnar. Dýrasaga Ástu
Sigurðardóttur er hins vegar bókmenntir — ekki skýrsla, list ekki veruleiki.
Við höfum lesið sögu stjúpans sem yfirfærslu þar sem ást og ofbeldi eru
eitt og hið sama. Sjálfur skilur stjúpinn ekki hvaðan sagan kemur eða hvað
hún þýðir og þess vegna er honum nauðsynlegt að endunaka hana stöðugt.
178