Tímarit Máls og menningar - 01.05.1986, Side 33

Götustelpan
hliðstætt. Sögukonan leitar hælis í bíl og heldur þar kyrru fyrir út nóttina.
Um morguninn er hún flæmd á braut af eiganda bílsins, getur varla hreyft
sig, dofin og gegnumköld: „Mér fannst ég vera dáin upp að mitti“ (17).
Félagsleg og líkamleg firring söm og áður.
„Þessi bíll er ekki ætlaður til að hýsa svona hyski“ (17), segir maðurinn,
hörkulegur og vel klæddur. Enga samlíðun og hlýju er að fá, enda lifir
sögukonan bóhemsku og óreglulegu lífi. Öðlast við það sjálfstæði, sem ekki
er viðurkennt, virðir ekki hinn heilaga eignarrétt, brýtur reglur um siðlega
og „rétta“ breytni. Sjálf tilvera hennar er ögrun í augum góðborgaranna. Er
því útskúfuð. Samt sækist hún ekki eftir öðru en mannlegri nálægð, hlut-
tekningu og ást. Sú þrá gerir hana að útilegumanni því að samfélagið rúmar
aðeins fólk með reglustikaða andlitsdrætti.
4. Fram að þessu hefur sagan lýst örvæntingarfullri leit og ósigri, martrað-
arkenndum skynjunum og nauðgun. Allar sneiðarnar hafa falið í sér ferlið
út og nidur: heljargöngu, sundrun og svarta písl. Lokasneið sögunnar snýr
þessu ferli við: persónan stígur upp úr víti næturinnar inn í dag hláturs og
vellíðunar: „Eg hafði aldrei fundið eins vel, hvað mennirnir eru góðir hver
við annan og góðir við guð, og hvað guð er góður við mennina og sjálfan
sig“ (19). Hið sundurbrotna verður heilt á nýjan leik. Og þó. I máls-
greininni má greina íroníska fjarlægð, tvíræðni. Lesandinn sér í gegnum
blekkingu sögukonunnar, finnur að trúgirni hennar er um of, hið barnslega
sakleysi, grandaleysið. Svipaða tvöfeldni má finna víðar í sögunni, til dæmis
í upphafi annarrar sögusneiðar („Svo reisti hann mig á fætur og tók undir
handlegginn á mér. Svona eru mennirnir góðir" (13)). I þeim tilvikum
afhjúpar sagan sjálf blekkinguna, misræmið er augljóst. Hin dýrlega gleði
við sögulok er því tvíræð. Lesandinn veit að fögnuðurinn getur snúist í
andhverfu sína fyrr en varir, að aðrar nætur taka við af þessari. Engu að
síður felur síðasta sögusneiðin í sér vissa uppreisn. Hjá verkamönnunum
finnur sögukonan samhygð og hluttekningu, þeir lesa hana inn í heim
annars fólks, sýna henni virðingu sem manneskju. I félagsskap þeirra finnur
hún mennsku sína og verður heil á nýjan leik:
Mér var nú orðið hlýtt og skjálftinn farinn. Eg fann til vellíðanar í hverri
taug, — fann til líkama míns út í tær og naut þess til hlítar að vera ennþá
lifandi, hafa ekki sokkið í tjörudíkið eins og vesalings litlu mýsnar. (19)
Það er sólfagur morgunn og sögukonan gengur inn í birtuna. Villunni er
lokið og umhverfið mannlegt á ný, örlátt og gott.
Greiningin hefur leitt í ljós reglubundna hreyfingu innan Sunnu-
dagskvölds, hreyfingu, sem einkennist af endurteknum myndum og stig-
159