Tímarit Máls og menningar - 01.09.1992, Page 24

sé kaleidóskópísk, persónur komi og fari og
sumar komi aftur, aðrar ekki. Erik
Spnderholm hefur eftir honum að bygging-
in sé einsog býsönsk helgimynd: Þama eru
ótal persónur, og hver um sig einsog full-
gert málverk og virðist aðalpersóna þegar
að er gengið, en þegar farið er nógu langt
frá kemur samt einhvers konar heildar-
mynd í ljós (Halldór Laxness, bls. 343).
Hver er sú heildarmynd? Það er mynd
sem kalla mætti Skáld verður til. Halldór
sýnir okkur „máltöku“ höfundarins, hvem-
ig hann leggur sig fram við að læra ákveðna
málshætti, orðtök og vísur sem helst em
fullkomlega absúrd; viðar stöðugt að sér úr
forðabúri íslenskunnar. Allt verður að verk-
fæmm í stórri tösku höfundarins, og sumt
að grunni heilla sagna, einsog vísan Þú
vínviður hreini.
Annað sem mikilvægt er fyrir alla þá sem
rannsaka áhrifavalda Halldórs em frásagnir
hans af því sem hann hefur lesið. Sérlega
upplýsandi em hugleiðingar hans um Ham-
sun og Strindberg, um ýmsa eldri íslenska
höfunda og ekki síst um bamabækur og
aðrar bækur sem hann las í æsku.
Og svo eru minningasögumar um þann
frumkraft sem rekur Halldór til að skrifa,
um einsemd þess og dásemd og einhverja
bakteríu sem veldur því að alltaf þegar hann
á völ, velur hann skáldskapinn.
I þessu ljósi má jafnvel greina bækumar
að, sjá áfangana í tilurð skáldsins. 1 túninu
heima lýsir mótuninni, hér er að fæðast sá
varasami ásetningur að skrifa, fyrir marg-
vísleg og sundurleit áhrif. Sjömeistara-
sagan er um prófsteininn, fyrsta verkið sem
öllu öðm verður að fóma, skólanámi sem
og hugsanlegum starfsframa — einhvers
þarf sjömeistarasagan við einsog þar stend-
ur. Úngur eg var er um freistingamar sem
geta glapið ung skáld af leið, um kynnin af
erlendri menningu, það að listamaður getur
ekki verið dilettant og verður að leiða hjá
sér freistingar bóhemlífs, brennivíns og
kvennafars, er alltaf skuldbundinn penna
sínum, en það efni var Halldóri mjög hug-
leikið þegar upp úr tvítugu. Sagan af Jóni
frá Hlíð í lok bókarinnar er hápunktur þess-
ara hugleiðinga. Grikklandsárið er svo um
höfundarstarfið sem ævilanga skuldbind-
ingu, þar sem höfundi getur þó aldrei tekist
til fullnustu það sem hann ætlar sér, og sama
glíman er háð hvort sem þú ferð til Grikk-
lands eða Hornafjarðar. Jafnframt er hún
um fyrstu viðurkenninguna, þegar virðu-
legur góðborgari úr Reykjavík situr í tjaldi
á Laxnestúni með viskí og vindil og segir
við Halldór: „Kanski hafið þér náð í skottið
á neistanum" (Grikklandsárið, bls. 53) og
nóttin var björt sem dagur.
Þar með er lokið sögu, verkið nemur stað-
ar við sögumann tvítugan, vegna þess að þá
er kominn allur höfundarferill Halldórs í
hnotskurn. Ævisögur eru að jafnaði spenn-
andi sem sögur fram að þeim punkti þegar
sögumaður hefur fundið sjálfan sig (þess
vegna t.d. er fyrsta bindið alltaf best í ís-
lenskum ævisagnabálkum undanfarinna
ára), allt hitt hefur aðeins menningarsögu-
legt gildi, og það veit Halldór mætavel.
Þetta er auðvitað ekki sönn saga sjálfsins
á mælikvarða staðreyndanna. „í skáldsögu
teingjast hlutir eftir gildum rökum, jafnvel
lögmálum; annars verðureingin skáldsaga.
í lífinu ríkir lögmál sem heitir stráið í vind-
inum. Fjarstæða er eingin til í lífinu nema
sönn saga. Sögu sín sjálfs getur einginn
sagt, hún verður því meira þrugl sem þú
leggur meira á þig til að vera sannsögull."
(Úngur eg var, bls. 236). En til að segja
þessa skáldsögu um eigið sjálf hefur Hall-
22
TMM 1992:3