Tímarit Máls og menningar - 01.09.1992, Page 29

mynd Halldórs af Einari og fjölskyldu er
sterk í glæsileik sínum og ógæfu, og kann
vel að koma heim við margt í lífi þessa
fólks. En ljóst má vera að staðreynanlegur
sannleikur er ekki erindi Halldórs með
þessum bókum — þess vegna fyrirvarinn.
Það veldurhonum mikiu fremur andvökum
að fara rétt með vísur en staðreyndir.
Hver er þá ætlunin með bókunum? Það er
ætlun sagnamannsins að skapa minnisstæð-
ar persónur og segja af þeim sögur. Ólafur
Kárason í Heimsljósi samdi þætti af ein-
kennilegum mönnum, og það hefur Halldór
höfundur hans gert hér. Fólkið sem hann
hefur hitt eða heyrt um í bemsku verður
honum tilefni stuttra þátta. Sumir af þeim
verka á okkur einsog dæmisögur, en svolít-
ið einsog út í hött, vegna þess að við getum
ekki almennilega sagt um hvað þær eru
dæmi. Þær geyma sannleik frásagnarinnar,
eða öllu heldur kjama, sem ekki verður
endursagður auðveldlega með öðrum hætti.
Þetta er höfuðeinkenni á hugsun Halldórs
sem sagnaskálds alla tíð, og þess vegna er
honum jafnvel á róttækum árum illa við að
boða beint í sögum sínum, annað en al-
menna samúð með mannkindinni og
skömm á öllu valdi. Halldór er í skáldskap
sínum sagnamaður, aðra predikun hans á
hveijum tíma má finna í ótal ritgerðum og
ræðum. Það er auðvelt að fara flatt á þessu.
I seinni tíð hefur til dæmis sagan af brauð-
inu dýra úr Innansveitarkroniku verið tekin
einsog nánast kristileg dæmisaga um hús-
bóndahollustu eða trúnað við eigur annarra.
Halldór er spurður um þetta í fyrrnefndu
sænsku viðtali og segir þá (mín þýðing):
,JÉg er epíker. Guð forði mér frá því að
frelsa heiminn. Guðrún var stórmerk kona.
Hélt upp á heiði og ráfaði um með brauð
prestsins dögum saman, af hverju fór hún
ekki bara heim? Þetta er ágæt saga, sem ég
varð að segja. Guðrún dýrlingur, hahaha.“
Við erum að nálgast aðferð Halldórs sem
sagnamanns. Lítum á fagurfræði hans eins-
og hún birtist í bókunum. Til dæmis þegar
hann segir í Grikklcmdsárinu eftir nokkra
hugleiðingu um vanda þess að skrifa góðan
texta: „Vel skrifuð setning „situr“ einsog
blóm sem vex á jörðinni; fer vel. Það er
auðvelt að vera seinnitímamaður og fínna
upp skothvellinn þegar aðrir hafa fundið
upp púðrið.“ (Grikklandsárið, bls. 191). Á
öðrum stað útfærir hann sömu hugsun svo:
„Vandinn í skáldskap svo lausum sem
bundnum er einsog í listdansi: eingin
áreynsla má sjást, alt verður að koma eins-
og af sjálfu sér.“ (/ túninu heima, bls. 152).
Af því leiðir að aukaatriðin eru að minnsta
kosti eins mikilsverð og aðalatriðin í list-
inni, enda geta þau síðamefndu ekki birst
nema í gegnum þau fyrrnefndu í góðum
sögum. Þannig hefur Halldór líka verið sem
lesandi: „Ég var leingi slæmur með það, og
er enn, að aðalatriðið í bók vill fara fyrir
ofan garð og neðan hjá mér og ég lendi á
bólakaf í einhveijum titlíngaskít þaðan sem
ég má mig hvergi hræra.“ (/ túninu heima,
bls. 134).
Halldór hefur oft vikið að því að það sé
hlutverk epíkers að segja frá þeim stór-
merkjum sem hafa orðið í heiminum, en
það er einmitt á valdi sagnamannsins að
gera hluti sem sýnast ómerkilegir að stór-
merkjum, einsog Halldór hefur sagt efnis-
lega um Snorra Sturluson á einum stað
(TMM1964:1). Þessa íþrótt stundar hann af
kappi í minningasögunum, reynir að segja
stóra sögu um tilurð skálds án þess að nefna
hana nokkum tíma á nafn, með eintómum
aukaatriðum, smásögum af öðru fólki. Af
sjálfu leiðir að „Vandinn að skrifa er í því
TMM 1992:3
27