Tímarit Máls og menningar - 01.09.1992, Blaðsíða 74

fram eftir að blómaskeiði sagnaritunar lýk-
ur eða um það bil sem það er að renna sitt
skeið, og það einkum vegna áhrifa frá er-
lendum hirðbókmenntum sem fara að ber-
ast hingað um miðbik þrettándu aldar.
Seinna viðhorfið er að fomaldarsögur séu
fyrst og fremst munnlegar bókmenntir sem
menn þáðu í ákveðnu formi frá forfeðrum
sínum og flutm meira eða minna óbreyttar
eftir minni þar til líða tók á 13. öldina þegar
tekið var til við að festa þær á bókfell vegna
sömu áhrifa frá erlendum bókmenntum.
Nauðsynlegt er að setja spumingamerki
við þessi viðhorf þó það jafngildi því ekki
að hafna þeim alfarið. Sú hugmynd að fom-
aldarsögurnar standi næst þeirri fomu,
munnlegu sagnahefð sem hér mun hafa ver-
ið sérstaklega sterk og teygði rætur sínar
langt aftur í heiðna tíma skýrir ekki hvers
vegna þar kennir áhrifa frá kristnum helgi-
bókmenntum, fræðiritum, flökkusögnum
og fleiru. Þær em ekki fulltrúar hreinnar
norrænnar hefðar, hafi hún einhvem tímann
verið til, þar sem í þeim má greina áhrif frá
suðrænum bókmenntategundum. Enn síður
er hægt að sjá að þetta séu sérstaklega
heiðnar bókmenntir, þó persónur þeirra séu
nær undantekningarlaust heiðingjar. Miklu
nær væri að tala um að í þeim ríki ákveðin
viðhorf kristinna manna til heiðni.
Það viðhorf að fornaldarsögur verði til
vegna áhrifa frá frönskum, enskum og
þýskum hirðbókmenntum sem berast hing-
að um Noreg frá þriðja áratugi þrettándu
aldar verður ekki síður að endurmeta.
Raunar hafa fomaldarsögur svipaða stöðu í
íslenskum bókmenntum og hirðbókmennt-
imar í Evrópu, þar sem þær em ýkjukennd-
ar hetjusögur af köppum liðinna alda og
vissulega em þær á margan hátt keimlíkar
riddarasögum. Önnur einkenni greina
fornaldarsögur frá riddarasögum: þær ger-
ast í sérstökum sagnaheimi, setja á svið
persónur, blanda á sérstæðan hátt saman
bundnu máli og óbundnu. Ef til vill má
skýra þennan skyldleika og mun þannig að
ekki hafí verið um bein áhrif að ræða, held-
ur að höfundar fornaldarsagna hafi verið að
bregðast á sjálfstæðan hátt við sömu menn-
ingarlegu og sögulegu aðstæðum sem ólu
af sér riddarabókmenntir sunnar í Evrópu.
Um þá hugmynd að fomaldarsögur komi
fram svona seint er það að segja að vitnis-
burður handrita leyfír okkur ekki að full-
yrða annað þar sem hin elstu sem varðveita
fornaldarsögur em frá fyrstu ámm fjórt-
ándu aldar. Raunar geta handrit glatast og
margt bendir til þess að fornaldarsögur hafi
þegar verið komnar í umferð talsvert fyrr.
Ymis rök hníga að því til dæmis að Saxi
málspaki og höfundur Skjöldungasögu hafí
haft aðgang að einhverju sem líktist sumum
fornaldarsögum sem varðveist hafa í hand-
ritum sem em yngri en verk þeirra.1
Þeirri hugmynd að fomaldarsögur séu
hnignunarbókmenntir er alveg óhætt að
hafna. Þetta em ekki síðri bókmenntir en
annað sem ritað var á þrettándu öld. Þær eru
einungis öðmvísi. Það mætti orða það svo
að þær séu ritaðar í annarri tóntegund.
Aftur á móti er annað viðhorf sem stund-
um hefur komið fram og ástæða er að skoða
nánar, en það er að fornaldarsögur hafi vax-
ið á einhvem hátt upp úr jarðvegi konunga-
sagnaritunar, en þá sem sjálfstætt afsprengi
þeirra á sama hátt og íslendingasögur og
samtíðarsögur og er líklegast að þær hafí
komið fram um svipað leyti og þessar bók-
menntategundir, þ.e. á fyrstu áratugum
þrettándu aldar, og þróast samhliða þeim.
Reyndar má greina mikinn enduróm af
fornaldarsögum í mörgum af bestu og ef til
72
TMM 1992:3