Tímarit Máls og menningar - 01.09.1992, Page 107

forgrunni, líkt og oftast í verkum Kundera,
skapar fyrstu persónu frásögnin það svigrúm
sem þarf til hugleiðinganna og gerir höfundi
kleift að hverfa af vettvangi og skýla sér á
bakvið sögumanninn. í gegnum Hrafn getur
höfundurinn brugðið á leik, búið til möguleika
og sett upp dæmi; svona gæti þetta hafa verið
en það þarf ekki að hafa verið þannig. Heiti
fyrsta kaflans: „Þetta gerist allt í hausnum á
mér“, undirstrikar þegar hið mögulega, að þetta
sé saga sem veit af því að hún er saga og að
innan þeirra marka megi setja fram tilgátur og
skoðanir til þess að geta áttað sig betur á veru-
leikanum. Hrafn er látinn búa til sögur úr hug-
myndum og minningum en fyrst og fremst úr
almennri vitneskju, hún er grundvöllur þess að
hægt sé að segja sögur á þennan hátt. Þegar
hann segir frá lífshlaupi Sigurðar rekur hann því
hina hefðbundnu atburðarás eftirstríðsáranna
þar sem ungur maður þráir að komast burt úr
sveitinni og suður til borgarinnar en þangað
kominn verður hans helsta kappsmál að verða
einskonar malbiksbóndi, verða sjálfs sín herra
og ráða yfir sínu eigin fyrirtæki sem síðan er
eyðilagt og svikið af honum af meðeiganda
hans. Hrafn veit ekki hvernig þetta gerðist í
smáatriðum, hann þekkir ekki tilefni og ástæður
þessa alls en hann getur ímyndað sér þær og
búið til úr þessari sögu sögu heillrar kynslóðar,
reynt að sjá í ljósi hennar hvemig þessi kynslóð
gæti hafa hugsað, hvað það var sem knúði hana
áfram. Á sama hátt veltir Hrafn fyrir sérhvemig
Kjartan og Helga, sem síðan verður kona
Hrafns, kynnast, elskast og að lokum fjarlægj-
ast, hvemig sambandi þeirra var háttað, hvað
það var sem dró hana að honum, gerði hann
veikan fyrir henni, hvemig þetta var allt saman.
Allir þessir viðburðir em úr veldi möguleikans,
þeir gætu hafa gerst og sú staðreynd nægir til
þess að hægt sé að segja frá þeim því þegar upp
er staðið þá skýrir möguleikinn það sem í raun
gerðist, að einhverstaðar á leiðinni leiddu
draumar og hugsjónir nýfrjálsra Islendinga þá
út í fúafen.
Heimur úr orðum
En möguleikinn er ekki einungis bundinn við
sjálfa frásagnaraðferðina. Eitt af helstu við-
fangsefnum íslenska draumsins er hið mögu-
lega í sjálfu sér, framtíðin sem á að veita
hverjum og einum nýtt líf sé ákveðnum skilyrð-
um fullnægt. Sigurður hyggst skapa sér þetta líf
í borginni en það nægir honum ekki að giftast,
eignast börn og vera í ömggu starfi, hann vill
keppa að efnalegu sjálfstæði, að auðsæld sem
algerlega er hans eigin og tilraun hans til að ná
þessu markmiði verður honum að endingu að
fjörtjóni. Þessi framkvæmdagleði, viljinn til að
skapa sér framtíð hvað sem það kostar er sprott-
in af sama meiði og starf föður hans, aldamóta-
mannsins, sem hófst handa á „árinu núll“ og
ræktaði, ræsti fram, byggði og ræktaði í trylltu
athafnaæði. Hliðstæður kynslóðanna em aug-
ljósar, sama trúin á nútímann, framfarirnar og
framtíðina gengur í þijá ættliði frá aldamóta-
kynslóð til stríðskynslóðar og þaðan til upplýs-
ingakynslóðarinnar, Kjartans. Það er trúin á þá
nauðsyn að margra alda svefn þurfi að bæta upp
með löngum vökum, að stórar hugsjónir verði
að koma í stað aldalangs hugmyndaleysis.
Þetta framkvæmdakapp er tjáð með mót-
hverfu sem mikið ber á í verkinu, móthverfu
tilveru og lífs. Tilveran er hið daglega vafstur,
hversdagslegar athafnir sem varla nokkur tekur
sérstaklega eftir og em þar af leiðandi ekki
taldar til lífsins því lífið á heima í hinu ókomna,
það er ekki enn hafið. Að vísu er tilveran nauð-
synlegur undanfari lífsins en heldur ekki mikið
meira. Hún snýst um hið væntanlega líf, hún er
„Brautin sem maður hefur geymt inni í sér og
haldið opinni gegnum þykkt og þunnt, brautin
sem vörðuð er orsökum og afleiðingum — þeg-
ar ég geri þetta þá gerist þetta“ (111). Lífið er
endastöð þessa þegar/þá lögmáls. Þegar lífið
hefst hefur draumurinn ræst. Sigurður sér sitt
framtíðarlíf fyrir sér sem ávöxt sjálfstæðisins,
fullkomnun síns efnislega draums um stórt hús,
fallegan bíl og verönd þar sem má sitja og sötra
long drinks á kvöldin en þetta líf er tekið frá
honum og athafnagleði hans koðnar niður í
TMM 1992:3
105