Tímarit Máls og menningar - 01.03.1994, Síða 51

Hero og Portrait, um aðra fyrirmynd er ekki kunnugt. í Portraiter hún nefnd
„agn hinna föllnu engla“.
James var enn að falli kominn. I Portrait segir um Stephen: „Hann var ekki
fallinn ennþá, en hann átti eftir að falla hljóðlega að stuttri stund liðinni. Að
falla ekki var alltof erfitt, alltof erfitt.“ Hann átti samt ekki effir að falla með
Mary né öðrum þeim hispursmeyjum sem hann umgekkst. Einsog fyrri
daginn féll hann með vændiskonu. Þegar hann lýsti atvikinu í Portrait flutti
hann sviðið yfirí Melbournetröð, sennilega til að geta haft í sviðsmyndinni
Tolkaána og „upplitað blátt helgískrín heilagrar guðsmóður sem stóð einsog
fugl á staur“ og „ísúran fnykinn af rotnuðu káli . . . frá kálgörðunum . . .
Hann brosti þegar honum varð hugsað til þess, að það væri þessi óreiða,
óstjórnin og ringulreiðin á heimili föður hans og kyrrstaðan í gróðurmold-
inni, sem átti að fara með sigur af hólmi í sál hans.“ Þessi reynsla skipti
sköpum fyrir lífsferil hans. Hann féll ekki beinlínis frá trúnni, heldur fylgdist
með hvernig hún „hvarf smámsaman niðrí sálarfylgsnin" þartil hann fann
„fyrsta hljóðlausa viðskilnað síns eigin lífs við líf hinnar guðhræddu móður.
Hann var þess albúinn að snúast til nýrrar trúar — trúar á dauðlega fegurð.“
Þessi sinnaskipti áttu sér stað sumarið 1898 þegar James var á vakki á
Bolaey undan Clontarfströnd Dyflinnarflóa. Hann kom auga á stúlku sem
var að vaða í flæðarmálinu og fýrir sjónum hans umhverfðist hún í líki
einkennilegs og undrafagurs vaðfugls. En í rauninni var hún „engill dauð-
legrar æsku og fegurðar, boðberi úr blómlegum görðum lífsins“, sendur „til
að ljúka upp fýrir honum í andrá algleymis hliðum allrar villu og vegsemd-
ar“. Þetta var hin örlagaþrungna andrá endurfæðingar og ummyndunar sem
goðsögulegt hugarflug hans hafði séð fyrir. Einsog Stephen í Portrait fannst
honum sál sín hafa risið uppúr gröf bernskunnar, og þegar kall lífsins
hljómaði í sál hans, svaraði hann: „Já! Já! Já! Hann ætlaði að skapa stoltur úr
frelsi og myndugleik sálarinnar ... eitthvað lifandi... óforgengilegt.“
Hann var nýr maður um haustið þegar hann lét skrá sig í University
College í Dyflinni, kaþólska háskólann sem skipulagður hafði verið sam-
kvæmt hugmyndum Newmans kardínála. James var ekki lengur auðsveipur
og ástundunarsamur námsmaður. Jafnvel á síðasta ári sínu í Belvedere hafði
hann skilað lélegri árangri á prófum og sótt tíma slælegar en áður. Hann
hafði meiraðsegja gengið svo langt að skopstæla skólastjórann, séra Henry,
þegar hann lék hlutverk skringilegs kennara í leikritinu Vice Versa eftir
Anstey. I háskólanum var hann áhugalaus um fyrirlestra, mætti einatt of
seint eða alls ekki. Hann tók uppá allskyns óknyttum og prakkaraskap, hætti
að þvo sér og naut þess að vera grálúsugur. Þetta uppreisnarskeið náði
hámarki vorið 1899 þegar hann neitaði að skrifa undir almenn mótmæli
TMM 1994:1
41
L