Tímarit Máls og menningar - 01.03.1994, Page 64

dauða einkasonarins. En hver sem ástæðan kann að vera, þá er ljóst að þarna
liggja rætur óhamingju Blooms og djúpstæðrar einmanakenndar hans.
Skortur á samskiptum (og samlífi) við eiginkonuna og þeirra horfna ham-
ingja eru sífellt í huga hans, líkt og hugsanir hans um að hún sé honum ótrú.
Það er þó umhugsunarefiii sem hann reynir sífellt að bægja frá sér.
Leopold Bloom er hins vegar síður en svo laus við kynþörf eða löngun.
Hann fær útrás fyrir þær þarfir og langanir með endurteknum gægjum og
sjálfsfróun. Á öðru sviði þessa texta er Bloom áhorfandi og skoðandi þess
samfélags sem hann lifir í. Vegna þess að hann stendur að vissu leyti utan
samfélagsins (vegna uppruna síns) getur hann horft á það og skynjað frá
öðru sjónarhorni en aðrir Dyflinnarbúar og þar af leiðandi túlkað það sem
hann sér öðruvísi en þeir. En þegar hann beinir augnaráðinu að konum þá
verður það alltaf fallískt.7 Hið fallíska augnaráð markar konum bás sem
viðföngum karlmanna; þær missa einstaklingsstöðu sína, verða líkamar án
sálar, kynferðislegir þolendur þess sem glápir. Ef konan vill ekki þola slíka
stöðu og vill skerast úr leik, þá er hún úr leik, það er að segja ekki gjaldgeng
í heimi karlmannanna lengur. Það gerist líka af sjálfu sér þegar konan er
orðin of gömul til að vera „augnayndi“. Fáar konur vilja láta dæma sig þannig
úr leik og þess vegna taka konur oft fúsar við hlutverki „sýnandans“ og beita
jafnvel öllum hugsanlegum brögðum til að ná augnaráði karlmannanna og
glápi þeirra (föt, snyrtivörur, ákveðnar líkamshreyfingar og fleira slíkt dugar
yfirleitt vel). Þetta sjáum við gerast aftur og aftur í Ódysseifi. Allar konurnar
sem Bloom glápir á njóta þess að láta glápa á sig, allt frá því að hann glápir
á giftu konuna sem er að stíga upp í hestvagninn í 5. kafla („Sér að ég er að
horfa. Alltaf á hnotskóg eftir öðrum karlmanni.“ Bls. 74,1. bindi) þar til hann
glápir á unglingsstúlkuna Gerty á ströndinni. Gerty veit vel hvað er á seyði,
hún tekur fullan þátt í glápi og sjálfsfróun Blooms; leikur sitt hlutverk til
fullnustu og sýnir sig:
Augun sem stöðugt beindust að henni örvuðu æðasláttinn. Hún
leit til hans sviplega og augu þeirra mættust og það rann upp fýrir
henni ljós. f þessu andliti var hvítglóandi ástríða, ástríða þögul sem
gröfin, og hún hafði slegið eign sinni á hana. Loksins voru þau útaf
fýrir sig án hnýsni og athugasemda hinna og hún vissi að honum
mátti treysta allt til dauðans, traustum, ósviknum karlmanni,
manni sem var óhagganlega heiðvirður frammí fingurgóma.
Hendur hans og andlit skulfu og um hana alla fór titringur. Hún
hallaði sér aftur til að gá að flugeldunum og tók höndum um hnéð
til að velta ekki afturábak meðan hún var að horfa uppí loftið og
það var enginn sem sá til nema hann og hún þegar hún afhjúpaði
þokkafulla og fagurlega lagaða fótleggina, mjúkholda og fínlega
ávala, og henni fannst hún heyra hjartslátt hans og hásan andar-
54
TMM 1994:1