Tímarit Máls og menningar - 01.03.1994, Qupperneq 93

Torfi H. Tulinius
Rjúfið þögnina!
Ávarp til rithöfunda um bók sem er ekki til
Flutt á Bókmenntavöku Rithöfundasambandsins, laugardaginn 27. nóvember 1993
ímyndum okkur bók. ímyndum okkur að höfundur hennar hafi talið alla
punktana í skáldverki, t.d. eftir Halldór Laxness, sett nákvæmlega jafnmarga
punkta á blöð, bundið þau inn í bók og gefið henni heitið: „Þögnin í verkum
Halldórs Laxness“.
Það sem hér fer á eff ir mætti vel skoða sem bókmenntarýni. Sem bókmennta-
fræðingur, ætla ég að „rýna“ í þessa ímynduðu bók og setja fram túlkun á
henni. Á innihaldi hennar, ef mér leyfist að nota þetta orð, en það á raunar
jafn vel við þessa bók og aðrar. Sumum kann að finnast að í henni sé fullmikið
haft fýrir svolítið ff umlegum en fýrst og fremst yfirborðslegum brandara, en
það má líka hugsa sér að höfundur hennar sé að reyna að segja okkur eitthvað
um bókmenntir, eitthvað mikilvægt. Fyrirætlun höfundar skiptir svo sem
ekki öllu, eins og Roland Barthes hefði getað sagt ykkur, því textinn talar
sjálfur sínu máli.
„Þögnin í verkum Halldórs Laxness“. Bókin býður upp á ótalmargar
túlkunarleiðir. Skoðum þessa fyrst: Allar bókmenntir — ekki bara bækur
Halldórs — þegja yfír einhverju. Þær komast ekki hjá því. Veruleikinn er svo
óendanlega fjölbreyttur og margslunginn, möguleikar ímyndunaraflsins svo
ótakmarkaðir, fortíðin svo ómælanlega djúp, framtíðin svo óhugsandi að
hver sá sem ætlar að taka til máls verður að velja það sem hann ætlar að segja
og um leið að hafna, hafna svo mörgu, svo gífurlega mörgu, sem sækir á
hugann, sem vert er að segja, sem mikilvægt er að komi fram, sem hann
langar svo til að deila með öðrum.
Þetta á einnig við um rithöfunda. Jafnvel Halldór Laxness sem hefur sagt
okkur svo margt, svo ótrúlega margt: frá hljómi eilífðarinnar í gamalli
klukku, frá vetrarmorgni í vitund ungs drengs, frá tælandi hreinleika feg-
urðar himinsins, sem gefur okkur fýrirheit um frelsi undan dómum mann-
anna, frá tónlistinni í rausi strætisrónans, og fleiru, og fleiru. Jafnvel Halldór
þegir yfir ótalmörgu, yfir öllu því sem eftir er af óendanleikanum þegar
verkum hans sleppir, þ.e. yfir óendanlega mörgu. Þögnin í verkum hans er
óendanleg.
TMM 1994:1
83