Tímarit Máls og menningar - 01.03.1994, Page 95

tímans. En þegar þessar tvær fræðigreinar reyna að efna þessi loforð þá verða
þær að bókmenntum, í margvíslegum skilningi, jákvæðum og neikvæðum.
En oftast án þess að vita af því.
Á sama hátt — og þó annan — verða bókmenntir í senn heimspeki og
sagnfræði þegar þær reyna að efna sín fyrirheit. Bókmenntirnar verða nefni-
lega að gera ráð fyrir því að sú skylda sem þær hafa lagt á eigin herðar —
skyldan „að segja allt“—geti líka leitt til þess að þær hætti að vera bókmennt-
ir, verði eitthvað annað, sem við vitum ekki hvað er, höfum ekki einu sinni
nafn yfir.
Þrátt fyrir þessa fyrirvara veðja ég samt á bókmenntirnar, að þeim sé best
treystandi til að efna loforð sitt um „að segja allt“, m.a. vegna þess að þær
vita að þær dreymir, en ég held að það eigi síður við um þá sem erja
fræðiakurinn.
En það er líka önnur ástæða fyrir því að ég veðja á bókmenntirnar og hana
hef ég einnig lesið út úr bókinni „Þögnin í verkum Elalldórs Laxness“. Hún
er okkur bókmenntafræðingum svolítið erfið þessi bók að því leyti að það
er vont að velja úr henni tilvitnanir. Textinn er eitthvað svo samfelldur. Þess
vegna ætla ég, til að skýra hvað það er þetta hitt sem ég les út úr bókinni, að
segja litla sögu úr raunveruleikanum.
Ég þekki tvo unga menn. Við skulum kalla þá Jón og Gunnar. Þeir eru
eineggja tvíburar og langyngstir í stórum systkinahópi. Systir þeirra hefur
sagt mér að þegar þeir voru litlir og eldri börnin vildu græta þá — en þá
tilraun geta eldri systkini alls ekki látið hjá líða að framkvæma a.m.k. einu
sinni — þá var ein aðferð óbrigðul lengi framan af: að segja við þá að þeim
hefði verið ruglað saman strax á fyrsta degi á fæðingardeildinni, að Jón væri
í raun Gunnar og Gunnar væri Jón. Þetta kallaði fram angist, skelfingu og
sáran grát. Hvers vegna? Auðvitað var það fyrst og fremst hending sem réð
því að annar var kallaður Jón og hinn Gunnar en ekki öfugt. Og meira að
segja er ekki alveg loku fyrir það skotið að það hafi verið eitthvað á reiki fyrstu
klukkustundirnar, jafnvel fyrstu dagana, hvor var Gunnar og hvor var Jón.
Það skiptir sannast sagna engu máli hvort nafnið hvor fékk, því hvor þeirra
óx inn í sitt nafh en hefði alveg eins geta vaxið inn í hitt. Nafnið Jón festist
við Jón og Gunnar við Gunnar en þau hefðu allt eins getað fest við hinn
tvíburann.
Samt voru vesalings snáðarnir alveg eyðilagðir. Hvers vegna? Það var
tilhugsunin um að eiga ekkert nafn, en hún er verri en sú að eiga ekki
föðurland, ekki heimili, engan pabba, enga mömmu. Að eiga ekki nafn er að
eiga sér engan stað í heimi orðanna, heimi merkingarinnar, í þeim heimi þar
sem við erum saman, mannfólkið. Eins og litlu nafnlausu börnin sem borin
TMM 1994:1
85