Tímarit Máls og menningar - 01.12.1996, Page 76

verst og muni óhjákvæmilega umhverfast í þá verstu, sem er harðstjórn, með
þeim hætti að skríllinn hópist um einhvern lýðskrumara sem nái svo öllum
völdum og gerist harðstjóri.16
í Stjórnmálamanninum17 fjallar Platon um sex gerðir stjórnarfars og raðar
þeim frá bestu til verstu svona:
Einn stjórnar og fer að lögum
Fáir stjórna og fara að lögum
Margir stjórna og fara að lögum
Löglaus stjórn margra
Löglaus stjórn fárra
Löglaus stjórn eins manns
konungsstjórn
aðalsveldi
lýðræði
lýðræði18
auðveldi
harðstjórn
Hér er lýðræðið hvorki verst né næstverst heldur í miðjunni. Rök Platons
íyrir þessari röðun eru á þá leið að einvaldur geti haft mest áhrif bæði til
góðs og ills en lýðræðisstjórn sé ævinlega veik og geti hvorki unnið mikið
gagn né gert mikinn skaða.
Málamiðlun Platons
Lögin eru rökrétt framhald af þeirri niðurstöðu í Stjórnmálamanninum að
það sé ekki kostur á neinum guðdómlegum stjórnendum. Þar reynir Platon
að finna hinn gullna meðalveg milli lýðræðis og þess að láta fámennan
úrvalshóp stjórna öllum hinum.
I Lögunum lýsir Platon íyrirmyndarríkinu Magnesíu sem á að vera staðsett
einhvers staðar á Krít. Allir borgarar taka þátt í stjórn Magnesíu og enginn
hópur hefur alræðisvald heldur eru allir settir undir lög. Stéttaskipting er
fremur lítil og allir fullgildir borgarar njóta pólitískra réttinda, auðugari
stéttirnar þó meiri réttinda en þær fátækari. Hver fjölskylda á sitt eigið bú
og tekjumunur auðugustu og fátækustu stéttar má ekki vera meira en
fjórfaldur. En þótt Platon geri ráð fyrir því að borgarar ríkisins séu fremur
jafnir ætlar hann þrælum og útlendingum enga hlutdeild í stjórn ríkisins.
Jafnrétti borgaranna er keypt því verði að stór hluti íbúanna telst alls ekki
með.
Stjórnskipan Magnesíu minnir um margt á aþenska lýðræðið á 4. öld og
draum Prótagórasar um vináttu og einingu í samfélagi jafningja þar sem allir
sameinast um að innræta nýrri kynslóð stjórnvisku og borgaralegar dyggðir.
Helsti munurinn á stjórnskipaninni sem Platon lýsir í Lögunum og þeim
veruleika sem hann þekkti er að hann lætur dómara, embættismenn og
kjörna fulltrúa fá töluverðan hluta þess valds sem fjölskipaðir (oft 500
74
TMM 1996:4