Tímarit Máls og menningar - 01.12.1996, Síða 108

Ljúbljana, Nexö eða Laxnesi. Ofsóknir stjórnvalda í alræðisríkjum hafa
hjálpað mörgum Austur-Evrópumanni á liðnum árum. Stundum kemur
upp tískuáhugi á því sem fágætt er, engu öðru líkt—og sá áhugi getur hjálpað
höfundum sem skrifa um samfélög sem ekki hafa enn sogast með öllu inn í
heimsþorpið. Kannski fá smáþjóðamenn Nóbelsverðlaun? Kannski er gerð
merkileg kvikmynd um eitthvert verk þeirra? Kvikmyndin virðist satt að
segja notadrýgra happ en verðlaun frá Sænsku akademíunni. Bandarískur
bókmenntapáfi, Harold Bloom, hefur tekið saman bókalista sem hann kallar
„The Western Canon“ yfir merkustu bækur Vesturlanda (að hans dómi).
Halldór Laxness er þar ekki á skrá, en aftur á móti Martin Andersen Nexö.
Það verður einna helst skýrt með því að Bloom þessi hafi frétt af víðfrægri
kvikmynd sem Bille August gerði eftir skáldsögu Nexös, Pelli sigursæli.
Hvað sem því líður: það er eins gott að horfast í augu við það að velgengni
smáþjóðahöfunda á heimsmarkaðinum mikla er mjög háð lítt viðráðanleg-
um tískusveiflum og ófyrirsjáanlegum uppákomum. Áróður fyrir ágæti
höfunda, hve gáfulegur og reyndar nauðsynlegur sem hann væri, breytir ekki
miklu þar um.
En gerir þetta nokkuð til? Ekki verða bókmenntir ómerkilegri fyrir það
að þær finna sér ekki smugu á heimsmarkaðstorginu. Fer ekki best á því, að
smáþjóðamenn hristi af sér vanmetakenndir og hafi gaman af og séu stoltir
af því að eiga á sinni tungu sitthvað gott og merkilegt sem „ekki er í vörslu
hinna“? Eitt á ég samt, kvað Jónas. Þessum fríðindum, þessari „séreign" er
svo sjálfsagt að deila með þeim ágætu útlendum mönnum sem á hverjum
tíma eru nógu sjálfstæðir í huga, sérvitrir og viljafastir til að ferðast með
lestrarfýsn sína út fyrir alfaraleiðir. I slíkri afstöðu er óþarft að leita að
einangrunarhyggju eða þjóðrembu. Sá sem játast henni er miklu heldur að
viðurkenna með æðruleysi nokkrar staðreyndir heimsmarkaðstorgsins —
án þess að láta þær spilla gleði sinni. Enda má sá sami hafa það vel í huga, að
miðja heimsins er líkast til þar sem hann er sjálfur staddur. Heimurinn er
allur saman kominn í Þórshöfn, sagði William Heinesen, og hann hafði
mikið til síns máls.
106
TMM 1996:4