Ólafía : rit Fornleifafræðingafélags Íslands. - 01.05.2012, Side 120

eiginleika sem allir karlar bjuggu yfir
(McCormack 2005, bls. 133).
Mikilvægasti mótunarþáttur mis-
munandi gerða karlmennsku á 18. öld
var þó stéttamunur (Cohen 1999, bls. 50
-51). Þó birtingarmyndir stéttartengdrar
karlmennsku hafi verið ýmsar (Tosh
1999, bls. 221), ríktu einkum tvær í
hinum breska heimi: siðfágaði heiðurs-
maðurinn (Cohen 1996, bls. 42) og
grófi vinnumaðurinn (Tosh 1999, bls.
219). Þessar tvær birtingarmyndir
byggðu á samspili stétta og líkamlegs
atgervis. Hin siðfágaða breska karl-
mennska var að stórum hluta mótuð á
hinum franska heiðursmanni (Cohen
1996, bls. 42-43). Hluti af þeim
siðvenjum sem herma átti upp eftir
Frökkum var aukið samneyti við konur
sem hjálpa átti heiðursmönnunum að
fínstilla sæmandi hegðun líkama og
tungu (Cohen 1999, bls. 44). Þessi
siðfágaða karlmennska var tekin upp af
breskum aðalsmönnum sem og borgara-
stéttinni, með mismunandi áherslum þó
(Cohen 1996, bls. 44-47). Framamenn
úr borgarastétt litu vissulega á sig sem
heiðursmenn en almennt má segja að
þeim hafi ekki hugnast eyðslusemi og
yfirdrifnir lifnaðarhættir sem einkenndu
bresku aðalsmennina. Íburður og
eyðslusemi voru litin hornauga þar sem
þau stjórnast ekki af rökvísi heldur af
hvatvísi og voru þ.a.l. ókarlmannleg,
a.m.k. í augum borgarastéttarinnar
(Kent 1999, bls. 63). __________
120
Að opna öskju Pandóru
Mynd 1. Innri kynfæri kvenna úr læknahandbókum frá 16. öld (t.v.) og frá 19. öld (t.h.).
Lagfært frá: Laqueur 1990, bls. 88 (mynd 30) og 166 (mynd 56).
Grófu vinnumennirnir voru and-
stæða heiðursmannanna. Segja má að
meginmunurinn á þessum tveimur
birtingarmyndum karlmennskunnar hafi
legið í því að vinnumaðurinn byggði á
þeim þáttum karlmennsku sem náðu
lengra aftur í tímann, s.s. hugrekki,
líkamlegum styrk og árásargirni
(Bullough og Bullough 1993, bls. 178;
Gregory 1999, bls. 119). Það sem m.a.
greindi þá frá hinum siðfáguðu heiðurs-
mönnum var að í augum vinnu-
mannanna var almennt talið að of mikið
samneyti við konur eins og hjá heiðurs-
mönnunum yrði ekki til að auka á
karlmennsku þeirra heldur til að veikja
hana (Cohen 1999, bls. 50-51). Vinna
sem byggðist á líkamlegu atgervi og
styrk var talin eina tegund vinnu sem
sönnum karlmönnum sæmdi og hvatt
var til þess að menn legðu stund á
bardagaíþróttir, einkum glímu og
hnefaleika (McCormack 2005, bls. 34).
Líffræðilegur munur karla og kvenna
mótaði því einnig mismunandi gerðir
karlmennsku á milli þeirra. Vald yfir
líkamanum var karlmannlegur
eiginleiki. Á meðal hefðarmannanna
fólst það í valdi á tungu og hegðun en
hjá vinnumönnunum var áherslan á að
ná valdi yfir líkamlegum styrk.
Stéttarvitund mótaði því mismunandi
hugmyndir um líkamleika (sbr.
Bourdieu 1987).
Á 18. öld urðu einnig skarpari skil á
milli einkalífs og opinbers lífs þar sem
karlar urðu nær einráðir á hinu opinbera
auk þess sem skarpari skil urðu á
hlutverkum karla og kvenna inni á
heimilunum. Vinsælt var að draga upp
þá myndlíkingu að heimilið ætti að
endurspegla konungsríkið þar sem
alræðisvald og sjálfstæði konungsins
yfir þegnum sínum var sambærilegt því
valdi og sjálfstæði sem karlar áttu að
hafa á heimilinu (Bullough og Bullough
1993, bls. 114-115). Matthew Johnson
hefur sýnt fram á hvernig þessi
aðskilnaður átti sér einnig stað innan
veggja heimilisins í gegnum aukna
skiptingu í opin og lokuð rými (Johnson
1993). Á heimilinu gat aðeins verið
einn sjálfstæður faðir heimilisins og
aðrir heimilismenn voru því háðir
honum, ósjálfstæðir og ókarlmannlegir
(McCormack 2005, bls. 19). Þessi hluti
orðræðunnar var því ekki opinn
mönnum eftir stétt heldur veittu aldur
og hjúskaparstaða, þ.e. ákveðnir þættir í
lífsferli viðkomandi, aðgang að honum
(Bullough og Bullough 1993, bls. 113).
Hið tvíkynja líkan, með áherslunni á
að líkamar karla og kvenna væru
andstæður, leiddi einnig til annarra
breytinga. Ein af þeim var að
karlmennska var mótuð á skilyrtri
gagnkynhneigð. Að sama skapi var litið
á samkynhneigð eða kynferðislegt
samneyti tveggja karla sem brot á
eðlislægri gagnkynhneigð (Hitchcock
og Cohen 1999, bls. 5). Á sama tíma
urðu þó til klúbbar þar sem karlmenn
gátu komið saman í litlum hópum og
opinberað samkynhneigð sína
(Stanivukovic 2006, bls. 233-234). Þó
samkynhneigð væri ókarlmannleg í
skilningi viðtekinna eða ráðandi við-
horfa til karlmennsku varð hún þó að
einum þræði karlmennskuorðræðunnar
(Connell 2002, bls. 247). __________
121
Sindri Ellertsson Csillag